نقش مالیات بر ارزش افزوده در اثربخشی نظام مالیاتی

در طول تاریخ تمدن بشری، دولت‌ها برای رسیدن به اسباب آسایش و رفاه مردم جامعه پیوسته در پی راهکارهایی برای کسب درآمد بودند و بر همین اساس علم اقتصاد که پایه این کار بود شکل گرفت. ذخایر زیرزمینی، منبع قابل اتکایی برای انجام امور عمرانی دولت‌ها به شمار نیامد و داشتن منبع درآمد دائمی و قابل اطمینان، از ضروریات دولت قدرتمند و خواهان اجرای عدالت اجتماعی محسوب می‌شد. مالیات ستانی راهکار عمده دولت‌ها برای ترسیم سیاست‌های کشور داری و انجام امور مربوطه بود که در طول زمان با توجه به مقتضیات و شرایط موجود دست‌خوش تغییرات و تحولات شد. در کشور ما نیز، مالیات از دیر باز منبع درآمد دولت به حساب می‌آمد که البته با توجه به ماهیت دولت‌های حاکم، شکل و انواع آن فرق داشته است. در سال‌های اخیر همگام با کشورهای دنیا در قوانین مالیاتی ایران نیز به فراخور شرایط موجود تغییراتی صورت گرفت تا همزمان با حفظ حقوق مودیان و تحقق عدالت مالیاتی، جوابگوی بخشی از هزینه های دولت برای ایجاد عمران و آبادانی باشد. مالیات بر ارزش افزوده نوعی از مالیات است که اخیراً در بسیاری از کشورها اجرا شده و از موفقیت زیادی برخوردار بوده است. کشور ما نیز با استفاده از تجربیات کشورهای موفق در این زمینه مطالعاتی را انجام و بستر سازی‌های لازم را مهیا کرد. برای آشنایی با روند اجرای این مالیات و نقش آن در کارآمدی و موفقیت دولت‌ها با یکی از کارشناسان ارشد مالیاتی وارد صحبت شدیم و ایشان این‌گونه آغاز سخن کرد: مالیات بر ارزش افزوده در قرن حاضر مورد استقبال بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است به طوری که در حال حاضر بیش از ۱۵۰ کشور جهان به اجرای این مالیات پرداخته‌اند و از مزایای این مالیات مدرن بهره می‌برند. این مالیات، از ارزش افزوده فعالان اقتصادی در مراحل مختلف فرایند واردات – تولید، توزیع و ارائه خدمات اخذ می‌شود و دارای مزایای زیادی همچون سهولت اجرا – کاهش فرار مالیاتی – مشارکت مستقیم در فرایند وصول مالیات –پایین بودن هزینه اخذ مالیات و شفاف سازی چرخه مبادلات اقتصادی می‌باشد. در این خصوص باید بگویم که مالیات بر ارزش افزوده در بسیاری از کشورها یک منبع درآمدی جدید و با ثبات به منظور پوشش مخارج دولت در نظر گرفته می‌شود چون این مالیات از مصرف اخذ می‌شود و مصرف نیز به مثابه بخشی از تولید ناخالص داخلی کمتر دچار نوسان می‌شود، بنابراین اعمال این مالیات نوعی درآمد ثابت برای دولت ایجاد می‌کند. همچنین به دلیل اینکه این مالیات، بر قیمت جاری اعمال می‌شود و ایجاد تغییراتی در نرخ آن سریعاً به افزایش یا کاهش درآمد منجر می‌شود بنابراین به منزله یک ابزار مالیاتی انعطاف پذیر به هنگام اعمال سیاست‌های تثبیت اقتصادی می‌تواند به آسانی مورد استفاده سیاست‌گذاران قرار گیرد. در اینجا باید تاکید کنم که مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات چند مرحله ای است که در مراحل مختلف زنجیره واردات – تولید، توزیع و ارائه خدمات از هر فعال اقتصادی زنجیره به فعال اقتصادی بعدی انتقال می‌یابد تا در نهایت به مصرف کننده نهایی منتقل و از سوی وی پرداخت می‌شود بنابراین پرداخت کنندگان واقعی این مالیات، مصرف کنندگان کالاها و خدمات هستند و بقیه عناصر موجود در زنجیره فقط عامل انتقال این مالیات به مصرف کننده نهایی خواهند بود و وجهی را به عنوان مالیات بر ارزش افزوده از محل درآمدهای خود نمی‌پردازند.

منبع: سازمان امور مالیاتی