تجربه جهانی برای بهبود نشاط عمومی با مالیات‌گیری
تجربه جهانی برای بهبود نشاط عمومی با مالیات‌گیری
هرچند مالیات برای عموم مردم پدیده خوشایندی نیست و برخی از اقشار از آن گله دارند، اما باید قبول کرد این ابزار مالی کارکردهای مهم و مثبتی دارد. علاوه بر آن‌که بخشی از درآمدهای دولت توسط همین مالیات‌ها تأمین می‌شود، گاهی اوقات از آن به‌عنوان عاملی بازدارنده برای تخریب محیط‌زیست و به نفع سلامتی مردم استفاده می‌شود. البته درباره کارآمدی آن اما و اگرهای بسیاری وجود دارد ولی به نظر می‌رسد، استفاده از مالیات به‌عنوان عاملی بازدارنده در سراسر جهان درحال فراگیر شدن است و واکنش مردم نسبت به آن مثبت بوده است.
در همین زمینه روزنامه «گاردین» گزارش می‌دهد که وضع مالیات ۵درصدی بر کیسه‌های پلاستیکی در اسکاتلند، کاهش ٨٠درصدی مصرف آن را در پی داشته است. این خبر کوتاه و ساده ارقام قابل توجهی را در خود گنجانده که جالب توجه است. آمار اولیه خرده‌فروشی‌های اسکاتلند نشان می‌دهد، میزان مصرف کیسه پلاستیکی از ٢٠ اکتبر ٢٠١۴تاکنون بیش از ٨٠درصد کاسته شده است. این نتایج با کاهش قابل توجه مصرف کیسه پلاستیکی در منطقه «ولز» که در سال ٢٠١١ این نوع مالیات را وضع کرد نیز همخوانی دارد. شمال ایرلند نیز در ٢٠١٣ میلادی این قانون را وضع کرد و یک‌سال بعد مصرف کیسه‌های پلاستیکی ٧٢درصد کاهش یافت.
این درحالی است که آمارهای رسمی سال گذشته نشان می‌دهد استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در انگلیس برای چهارمین سال متوالی افزایش یافته و به ٨,٣میلیارد کیسه رسیده است. این کشور هنوز مالیاتی بر این مواد وضع نکرده است اما پیش‌بینی می‌شود در فصل پاییز این قانون عملی شود. بسیاری از موسسات حافظ محیط‌زیست از این نوع مالیات استقبال کرده‌اند. «هلن بینگام»، سخنگوی بنیاد « انگلیس را تمیز نگه داریم» می‌گوید: این نشان می‌دهد مالیات کیسه‌های پلاستیکی تأثیرگذار بوده است. بنابراین منتظر ماه اکتبر می‌مانیم تا انگلیس نیز این قانون را وضع کند.
او در ادامه افزود: این روند گویای این است که مصرف‌کنندگان بسیاری اکنون به استفاده دوباره از کیسه‌های پلاستیکی عادت کرده‌اند که این خود به کاهش انباشت زباله در جوامع ما منجر می‌شود و همچنین از هزینه‌های پاکسازی شهر کاسته می‌شود. البته این فقط سرآغاز کار است و منتظر تأثیرات بیشتر آن هستیم. «یان گولاند» مدیر ارشد موسسه «زباله صفر اسکاتلند» نیز می‌گوید: طی ۶ ماه گذشته شاهد تغییرات شگفت‌انگیزی در عادات خرید مردم اسکاتلند بوده‌ام. مصرف‌کنندگان مالیات ۵درصدی را قبول کرده‌اند و سریع‌تر از آنچه تصور می‌کردم مصرف کیسه‌های پلاستیکی را کاسته‌اند.
البته اسکاتلند تنها کشوری نیست که بر مصرف کیسه‌های پلاستیکی مالیات وضع کرده است. در بسیاری از کشورهای جهان ازجمله اتحادیه اروپا و آمریکا مدت‌هاست که برای حفاظت محیط‌زیست مالیاتی بر کیسه‌های پلاستیکی و زباله وضع شده است. به‌عنوان مثال کشورهایی مانند آفریقای‌جنوبی، چین و تایوان و مقدونیه استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را به‌طورکلی ممنوع کرده‌اند. در بنگلادش و هند نیز این کیسه‌ها به دلیل این‌که باعث بسته شدن فاضلاب‌ها می‌شدند، ممنوع هستند. در هنگ‌کنگ و تایوان نیز ارایه رایگان کیسه‌های پلاستیکی یک‌بار مصرف ممنوع شده است. از سال ٢٠١٠ در مکزیک فروشگاه‌هایی که این کیسه را به مشتریان خود ارایه می‌کنند، جریمه می‌شوند.
هزینه‌های درمان بیش از مالیات بر مواد خوراکی
مالیات‌های بازدارنده فقط به مصرف کیسه‌های پلاستیکی محدود نمی‌شوند. چند سالی است که کشورهای مختلف بر نوشیدنی‌های شیرین و غذاهای آماده نیز مالیات وضع کرده‌اند. یکی از این موارد «مالیات سودا» یا مالیات بر نوشیدنی‌های شیرین و سبک است. بر این اساس نوشابه‌هایی که باشکر شیرین شده‌اند، شربت ذرت یا شیرین‌کننده‌های پرکالری دارند و نوشیدنی‌های کربناتی و غیرکربناتی، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و ورزشی همگی جزو کالاهایی هستند که مشمول این مالیات می‌شوند. ایده اصلی مالیات بر نوشیدنی‌های شیرین در سال ١٩٩۴ توسط «کلی براون ول»، مدیر مرکز سیاست غذایی و چاقی در دانشگاه «ییل» آمریکا مطرح شد. در سال ٢٠٠٩ میلادی ٣٣ ایالت آمریکا این مالیات را وضع کردند. براساس قانون به ازای هر اونس نوشیدنی، یک‌درصد از تولید‌کننده آن مالیات دریافت می‌شود. دلیل اصلی این مالیات آن بود که در آمریکا چاقی مفرط به یک نگرانی عمومی تبدیل شده است و هزینه‌های پزشکی مرتبط با آن سالانه حدود ١۴٧میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. همچنین «بنیاد نوشیدنی‌های آمریکا» برای مقابله با مشکل دسترسی آسان این نوشیدنی‌ها برای کودکان، فعالیت‌هایی انجام داد تا دستگاه‌های فروش خودکار نوشیدنی‌های حاوی شکر از مدارس ابتدایی سراسر آمریکا برداشته شود و به جای آن نوشیدنی‌های سودمند مانند آب پرتقال یا شیر جایگزین شود. دبیرستان‌ها نیز باید به تعداد مساوی دستگاه‌های فروش اتوماتیک نوشیدنی‌های شکری و نوشیدنی‌های سالم را نصب کنند.
البته آمریکا تنها کشوری نیست که دراین‌باره مالیات وضع کرده است. در سپتامبر ٢٠١٣ نیز رئیس‌جمهوری مکزیک مالیات ١٠درصدی به ازای هر لیتر برتمام نوشیدنی‌های شیرین به‌خصوص نوشیدنی‌های کربناتی پیشنهاد کرد. دلیل این امر سعی در کاهش بیماران مبتلا به دیابت و بیماری‌های قلبی در مکزیک عنوان شده بود زیرا بیشترین آمار چاقی مفرط پس از آمریکا در جهان به این کشور تعلق دارد. براساس آمار دولتی، مکزیک در‌سال ٢٠١١ برای درمان هر بیمار سالانه ٧٠٨ دلار آمریکایی هزینه کرده است که مبلغ کل آن در ٢٠١٠ میلادی معادل٧٧٨هزار و۴٢٧ دلار آمریکایی بوده است.
این درحالی است که آمریکای لاتین نیز دارای بیشترین میزان چاقی مفرط در جهان است که دلیل آن را می‌توان رشد قدرتمند اقتصادی و افزایش جمعیت دانست. براساس آمار Pan American Health Organization، نیمی از بزرگسالان این منطقه اضافه وزن دارند یا دچار چاقی مفرط هستند. در اکوادور ۶٣درصد افراد ١٩ تا ۵٩ساله و ٣٠درصد کودکان ۵ تا ١١سال نیز اضافه وزن دارند. هزینه درمان و نگهداری ازچنین افرادی بار سنگینی برای دولت‌های درحال رشد آمریکای جنوبی به حساب می‌آید.
فرانسه نیز در سال ٢٠١٢ چنین مالیاتی را وضع کرد. همچنین نروژ نیز روی محصولات فرآوری شده حاوی شکر ازجمله نوشیدنی‌ها مالیات وضع کرده است که ٧,٠۵ کرون (واحد پول نروژ) به ازای هر کیلوگرم است. اما یکی از کشورهای پیشرو در زمینه مالیات‌های بازدارنده دانمارک است. این کشور مالیات نوشیدنی‌های شیرین را در دهه ١٩٣٠ وضع کرده است که معادل ١.۶۴ کرون دانمارکی به ازای هر لیتر است اما در ٢٠١٣ اعلام کرد قصد دارد آن را منسوخ کند. هدف از این اقدام، ایجاد شغل و کمک به اقتصاد عنوان شده است.
مالیات بر غذاهای آماده
این مالیات که «مالیات بر چربی» نیز نامیده می‌شود، شامل غذاهای آماده می‌شود. یکی از کشورهایی که این مالیات را وضع کرده انگلیس است. بر همین اساس بهای غذاها و نوشیدنی‌های ناسالم و مضر ٢٠درصد در انگلیس افزوده می‌شود تا از مصرف این مواد کاسته شود و چاقی مفرط و بیماری‌های مرتبط با آن از بین برود. بررسی‌های گروهی از محققان به رهبری دکتر «الیور مایتون» و دکتر «مایک راینر» از بخش بهداشت دانشگاه آکسفورد از شواهد سراسر جهان نشان می‌دهد چنین اهرم‌هایی با یارانه بر غذاهای سالم مانند میوه و سبزیجات به تغییر چشمگیری در عادات غذایی فرد منجر می‌شود. علاوه بر انگلیس، دانمارک نیز این مالیات را مدت‌ها پیش وضع کرده است و برزیل و شیلی نیز اقداماتی مشابه را انجام داده‌اند. همچنین در کاستاریکا، پرو و اروگوئه نیز ورود غذاهای ناسالم را در مدارس ممنوع کرده‌اند.
