دانستی‌های بیمه‌ای برای کارکنان پیمانی دولت
بیمه تامین اجتماعی از عناصر لازم و تفکیک ناپذیر در هر نوع اشتغال و فعالیت بدنی و فکری است و عدم توجه به این مهم؛ ناقض سلامت، عدالت و امنیت در اقتصاد و فعالیت تولیدی محســوب می شــود.
صندوق‌های بازنشستگی در کشور هریک متکفل پوشش بیمه ای بخش خاصی از نیروهای مولد و کاری کشــور هستند. مشمولین هر یک از صندوق ها با توجه به دامنه پوشــش جمعیتی خاص خود تعریف می شوند. در این راستا صندوق بازنشستگی کشور متکفل بیمه کارکنان دستگاه های دولتی، صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح متولی بیمه کارکنان و نیروهای انتظامی و مسلح کشور است و ســازمان تامین اجتماعی نیز پوشش بیمه ای کارگران و شاغلان در مراکــز تولیدی و صنعتی را بــر عهده دارد. با ایــن حال قانون تامین اجتماعی قابلیت گسترش پوشــش بیمه ای به اقشاری که هیچ گونه پوشش بیمه ای را ندارند داراست. به نحوی که هیئت مدیره ســازمان تامین اجتماعی با توجه به ظرفیت و توانایی های سازمان می تواند در چارچوب قانون، گروه های جدیدی را تحت پوشــش قانون خدمــات و حمایت های ســازمان درآورد (موضوع مــاده ۷ قانون تامین اجتماعی).این قابلیتی است که در سایر صندوق های بیمه ای کشور وجود ندارد و این صندوق ها فقط شاغلان خاص خود را پوشش می دهند. با عنایت به چنین قابلیتی برخی از کارکنان دستگاه های دولتی که وضعیت غیررسمی و موقت دارندبه موجب قوانین و مقررات مختلف، تحت پوشش قانون و مقررات عام تامین اجتماعی (قانون تامین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴) قرار گرفته اند که در ذیل به یک نمونه از آن ها اشاره می شود:
مستخدمین پیمانی دستگاه های دولتی
به موجــب ماده ۴۵ قانــون مدیریت خدمات کشــوری (مصوب ۱۳۸۶/۷/۱۸ مجلس شورای اســلامی) استخدام در دستگاه های اجرایی به دو روش صورت می پذیرد:
الف) اســتخدام رسمی برای تصدی پســت های ثابت در مشاغل حاکمیتی. این گروه از کارکنان از نظر بیمه و بازنشستگی مشمول صندوق بازنشستگی کشوری هستند.
ب) اســتخدام پیمانی برای تصدی پست های ســازمانی و برای مدت معین.
طبق ماده ۶ قانون استخدام کشوری «مستخدم پیمانی کسی است که به موجب قرارداد به طور موقت برای مدت معین و کار مشخص استخدام می شود.» براســاس آیین نامه استخدام پیمانی (مصوب ۱۳۶۸ و اصلاحی مصوب ســال هیئت وزیران) این گروه از کارکنان از نظر بیمه و بازنشستگی مشمول مقررات تامین اجتماعی هســتند و کارفرمای مربوطــه موظف به پرداخــت حق بیمه به سازمان تامین اجتماعی است. به موجب ماده ۱۰۱ قانون مدیریت خدمات کشــوری «کلیه کارمندان پیمانی دستگاه های اجرایی از لحاظ برخــورداری از مزایای تامین اجتماعی نظیر بازنشســتگی، ازکارافتادگی، فوت، بیکاری، درمان با رعایت این قانون مشــمول قانون تامین اجتماعی هستند.»
ماده ۱۱ آیین نامه اسـتخدام پیمانی نیز در این زمینه اشعار می دارد:
«مستخدمین پیمانی از نظر بیمه و بازنشستگی و نظایر آن مشمول مقررات قانون تامین اجتماعی هســتند و سوابق خدمتی این گونه مســتخدمین در دســتگاه های دولتی و غیردولتی از نظر بیمه و بازنشستگی با رعایت مقررات مربوط جزو سوابق مورد قبول محسوب می شود.» براساس این ماده دستگاه های مشمول این آیین‌نامه مکلف هستند حق بیمه مقرر را از دریافتی مستخدم کسر و با اضافه کردن ســهم کارفرما طبق مقررات مربوط، به ســازمان تامین اجتماعی پرداخت کنند.
همچنین به موجب ماده ۳۶ قانون تامین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ «کارفرما مسئول پرداخت حق بیمه سهم خود و بیمه شده به سازمان اســت و مکلف اســت در موقع پرداخت مزد یا حقوق و مزایا، سهم بیمه شده را کسر کند و سهم خود را بر آن افزوده و به سازمـان تادیه کند. در صورتی که کارفرما از کسر حق بیمه سهم بیمه شده خودداری کند شخصا مسئول پرداخت آن خواهد بود. تاخیر کارفرما در پرداخت حق بیمه یا عدم پرداخت آن رافع مسئولیت و تعهدات سازمان در مقابل بیمه شده نخواهد بود.»
علاوه بر این، در ماده ۱۴ آیین نامه استخدام پیمانی در مورد درمان این گروه از مستخدمین آمده است: «مستخدمین پیمانی در صورت ابتلا به بیماری هایی که مانع از انجام کار آنان باشد و نیز زنان باردار از حمایت های مقــرر در قانون تامین اجتماعی اســتفاده خواهند کرد (پرداخت غرامت دســتمزد ایام بیماری و بارداری).»این قبیل مستخدمین موظف اند در پایان ایام بیماری ضمن آگاه کردن دستگاه ذی ربط از علت عدم حضور خویش در محل خدمت، مدارک مربوط به بیماری را که به تایید مراجع قانونی تامین اجتماعی رسیده باشد، به دستگاه مربوطه ارائه کنند. بر این اساس حقوق و فوق العاده های مستخدمین پیمانی که عدم اشتغال آنان به سبب بیماری باشد و در بیمارستان بستری نشوند تا سه روز توسط دستگاه مربوطه پرداخت خواهد شد و مازاد بر سه روز تا خاتمه بیماری و حداکثر تا پایان قرارداد مشمول مقررات قانون تامین اجتماعی خواهد بود.
هرگاه مستخدم پیمانی در حین انجام وظیفه ناقص یا ازکارافتاده شود یابه سبب انجام وظیفه و در حین آن فوت شود، مستخدم یا بازماندگان وی طبق مقررات قانون تامین اجتماعی از مستمری ازکارافتادگی یا بازنشستگی و یا مستمری بازماندگان استفاده خواهند کرد (ماده ۱۶ آیین نامه استخدام پیمانی). نکته قابل توجه در این رابطه این است که مقررات بیمه مستخدمین پیمانی اجباری است و دستگاه مربوط موظف به پرداخت حق بیمه به سازمان تامین اجتماعی است. از طرف دیگر سازمان تامین اجتماعی نیز طبق قانون موظف است حق بیمه را از کارفرما وصول و برای افراد موصوف سابقه بیمه منظور کند. عدم انجام وظایف مذکور توسط دستگاه های ذی ربط، ذی نفع را مجاز می کند که جهت احقاق حق به دیوان عدالت اداری شکایت کند.
کارکنان پیمانی بــه دلیل وجود آیین نامه اســتخدامی خاص که مصوب هیئت وزیران است مشمول قوانین و مقررات کار نمی شوند و شرایط کاری، حقوق و مزایا و… براساس آیین نامه استخدام پیمانی فوق الذکر خواهند بود. بنابر این به موجب تبصره ۳ آیین نامه استخدام پیمانی «دستگاه ها مکلف هستند به مستخدمین پیمانی به هنگام خاتمه قرارداد (در صورت عدم تمدید) به ازای هر سال سابقه خدمت قابل قبول علاوه بر حقوق و فوق العاده مربوط به مرخصی استحقاقی ذخیره شــده، یک ماه آخرین حقوق و مزایا را به عنوان پاداش پایان خدمت پرداخت کنند.»
مستخدمین پیمانی مشمول بیمه بیکاری می شوند یا خیر؟
خیر، بیمه بیکاری شامل مشمولین قانون کار است و چون کارکنان پیمانی مشمول قانون کار نیســتند، بنابراین مشمول قانون بیمه بیکاری نیز نمی شوند.
کارمند پیمانی دادگستری بودم و ۱۰ سال سابقه بیمه تامین اجتماعی دارم. سه سال قبل از طریق هسته گزینش قوه قضاییه رد صلاحیت و بیکار شدم. دیوان عدالت اداری نیز همان رای را بعد از دو ســال تایید کرد. هیچ گونه حق سنوات و پولی به من پرداخت نشــد. به اداره کار هم که مراجعه کردم گفتند چون کارمند هســتم و از گزینش رد شده ام بیمه بیکاری به من تعلق نمی گیرد. آیا واقعا این طور است؟ برای ادامه بیمه ام که بازنشستگی داشته باشد باید چه کنم؟ در این ســه سال هم هیچ جا شاغل نبوده و حق بیمه پرداخت نکرده ام.
بیمه بیکاری فقط به مشــمولین قانون کار تعلــق میگیرد که ۳ درصد حق بیمه مربوط به آن توســط کارفرما پرداخت شده است و مشمولین قانون مدیریت خدمات کشوری و مستخدمین پیمانی را دربرنمی گیرد. شما می توانید مشمول بیمه اختیاری شوید که کلیه خدمات تامین اجتماعی به جز بیمه بیکاری را شامل می شود.
محمدحسین قشقایی / کارشناس تامین اجتماعی / آتیه نو
