خدمات تامین اجتماعی شامل چه کسانی میشود؟
بیان این نکته به این معنا نیست که سازمان تامین اجتماعی متکفل بیمههای اجتماعی در کشور و اجرای اصل ۲۹ قانون اساسی است، بلکه به موجب اصل مذکور دولت مکلف به برقراری نظام بیمهای فراگیر برای کلیه آحاد جامعه با مشــارکت مردمی است، و چنانچه بخواهد در این امر تعهدی بــر دوش تامین اجتماعی بگذارد، طبق قانون و اصل ۷۵ قانون اساســی باید بار مالی آن پیشبینی و تامین شود. اگرچه باید پذیرفت ســازمان تامین اجتماعی به لحاظ تحت حمایت داشتن نیمی از جمعیت کشور (۴۰ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر بیمهشده اصلی و تبعی) بزرگترین ســازمان بیمه کشور به شمار میرود و در استقرار نظام فراگیر تامین اجتماعی در کشور از جایگاه ویژهای برخوردار است.
ماده ۴ قانون تامین اجتماعی مشــمولین این قانون را به شرح زیر مشخص کرده است:
الف) افرادی که به هر عنــوان در مقابل دریافت مزد یا حقوق کار میکنند.
ب ) صاحبان حرف و مشاغل آزاد
ج ) دریافتکنندگان مســتمریهای بازنشستگی، ازکارافتادگی و فوت
۱- مهمترین قشری که براساس قانون تامین اجتماعی ، مشمول مقررات تامین اجتماعی میشود کارگران و کارکنانی هستند که در کارگاهها، کارخانهها و شرکتهای بخش خصوصی مشغول به کارند و از نظر نظام استخدامی نیز تحت پوشش قانون کار قرار میگیرند. بر این اساس کســانی که در مقابل دریافت مزد و به دستور کارفرما در جایی اشتغال مییابند، به طور اجباری (قهری) مشمول بیمه قرار میگیرند و کارفرمایان مربوطه موظف به پرداخت حقبیمه آنها به سازمان تامین اجتماعی هستند. با این اوصاف برای اینکه شخصی مشــمول قانون کار و ماده ۱۴۸ آن (مرتبط با بیمه کردن کارکنان) قرار بگیرد، باید دو ویژگی را دارا باشــد. ویژگی اول این است که در قبال دریافت مزد و حقالسعی، خدمات خود (فیزیکی یا فکری) را ارائه کند. ویژگی دوم این اســت که توسط شخص دیگری که در اینجا کارفرما نام دارد به کار گرفته شود و درواقع به دستور کارفرما مشغول به کار شود. مطابق این تعریف کسانی که به صورت تبرعی و رایگان کار میکنند و همچنین کسانی که به صورت خوداشتغالی فعالیت دارند و کارفرمای مشــخصی ندارند، از شمول قانون کار و تامین اجتماعی خارجاند. البته با وجودی کــه برخی از کارگاهها از شمول قانون کار خارج شــدهاند، از نظر تامین اجتماعی همچنان مشمول مقررات و حمایتهای قانون تامین اجتماعی هستند. مانند کارگاههای خانوادگی که از شمول قانون کار خارجاند ولی مشمول قانون تامین اجتماعی میشوند.
۲- گروه دومی که طبق بند »ب« مــاده ۴ قانون تامین اجتماعی میتوانند تحت پوشش خدمات سازمان تامین اجتماعی قرار بگیرند، صاحبان حرف و مشــاغل آزاد هستند. این گروه کارفرمای خاصی ندارند. درواقع برای شخصی کار نمیکنند، بلکه خود کارفرمای خود محسوب میشوند. این گروه میتوانند خود را بیمه خویشفرما کنند. این نوع بیمه اختیاری است و اجباری در پذیرش آن وجود ندارد. در این نوع بیمه قرارداد دوجانبه بین سازمان و فرد متقاضی منعقد میشود و در چارچوب این قرارداد سازمان تامین اجتماعی متعهد به ارائه خدمات و انجام تعهداتی میشود و متقاضی بیمه نیز موظف میشود مبلغی را بهعنوان حقبیمه در ظرف زمانی خاص پرداخت کند. در اینجا به دلیل اینکه کارفرمایی وجود ندارد شخص خود راسا موظف به پرداخت حقبیمه است و در صورت عدم پرداخت حقبیمه سابقهای نیز برای او منظور نمیشود. تعهدات و خدمات سازمان در این نوع بیمه با بیمه اجباری متفاوت اســت و این تفاوت ناشی از نداشتن کارفرماست. مواردی که در این نوع بیمه ارائه نمیشود شامل بیمه بیکاری، غرامت دستمزد ایام بیماری و بارداری و کمکهزینه ازدواج و… میشود.
بیمه خویشفرما خود به دو دسته بیمه اختیاری و بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد تقسیم میشوند. بیمه اختیاری تمهیدی است برای ادامه بیمه برای کسانی که قبال مشمول تامین اجتماعی بودهاند. در این نوع بیمه فرد میتواند با ۳۰ روز سابقه و حداکثر ۵۰ سال سن مشمول بیمه اختیاری شود. در بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد، نیازی به سابقه قبلی نیست و با اظهار و بیان خود شخص مبنی بر اشتغال در مشاغل آزاد و اعالم نوع اشتغال میتواند مشمول بیمه قرار گیرد. سقف سنی در این بیمه نیز ۵۰ سال اســت مگر آنکه متقاضی به ازای هر سال افزایش سن، یک سال سابقه قبلی داشته باشد.
۳- گروه دیگری که براســاس بند »ج« مشمول تامین اجتماعی میشــوند دریافتکنندگان خدمات از ســازمان هستند که شامل مستمریبگیران بازنشسته، ازکارافتاده، بازمانده و مقرریبگیران بیمه بیکاری میشوند.
۴- برخی از اقشار و گروههای دیگر نیز مشمول قانون تامین اجتماعی قرار دارند که مطابق قوانین مصوب خاص مجلس تحت پوشــش قانون مذکــور قرار گرفتهانــد؛ از قبیل رانندگان برونشــهری و درونشهری، باربران، قالیبافان، کارگران ساختمانی، هنرمندان و نویسندگان و…
پرسش و پاسخ:
پرسش» چگونه بیمهشــده میتواند مدعی شود در کارگاهی مشغول به کار بوده، ولی کارفرما حقبیمه وی را پرداخت نکرده است؟
پاسخ» در شعب سازمان تامین اجتماعی ، کمیتهای با عنوان کمیته احتساب ســابقه وجود دارد که مدارک مربوط به اشــتغال افراد (مانند فیش حقوقی، قرارداد، حکم استخدام و…) را مورد رسیدگی قرار میدهد و در صورت احراز اشــتغال، مبلغ حقبیمه را به کارفرما ابلاغ و اخذ میکند و سپس سابقه برای کارگر منظور میشود.
پرسش» کارفرمایان چه مســئولیتی در قبال کارگران برای ارسال لیست و پرداخت حقبیمه دارند؟
پاسخ» هیچیک از شرایط قانون کار بهعنوان شرایط آزمایشی، کارآموزی، شفاهی یا کتبی بودن قرارداد کار، ساعتی، روزمزد، و کارمزد بودن، مانع از این نیست که کارفرما کارگر خود را بیمه نکند. بیمه به لحاظ تبعات و تاثیرات ناشی از کار برای کارگر اجباری است و نمیتوان به عناوین و بهانههای مختلف از بیمه کردن کارگر خودداری کند. الزامی بودن بیمه کارکنان از این حقیقت ناشی میشود که ممکن است در همان روز اول کارگر دچار حادثه و ازکارافتاده شود یا فوت کند. باید مرجعی باشد تا مخارج زندگی وی و خانوادهاش را تامین کند. بنابراین از همان روز اولی که کارگر به کار اشتغال مییابد کارفرما مکلف است حقبیمه وی را به سازمان مذکور پرداخت کند.
منبع» آتیه نو / محمد حسین قشقایی / کارشناس تامین اجتماعی