مودیان بدانند / دانستنی های مالیاتی (قسمت اول)

مودیان مالیاتی از قانون چگونه استفاده کنند؟

 دانستنی‌های مالیاتی (قسمت اول)

بر اساس قانون هر شهروندی دارای حقوقی است که دولت موظف به تحقق آن‌ها است. برقراری امنیت، ارایه خدمات شهری، آموزشی و خدمات امدادی و رفاهی تنها بخشی از وظایف دولت در برابر حقوق مردم است، اما منابع مالی این خدمات از کجا تأمین می‌شود؟ در بسیاری ازکشورها شهروندان در مقابل حقوق و خدماتی که از دولت دریافت می‌کنند وظایفی را هم بر عهده دارند که پرداخت مالیات به عنوان تأمین کننده منابع مالی خدمات دولتی یکی از اصلی‌ترین آن‌ها محسوب می‌شود.
هر چند این رویه معقول از قدیم در کشور ما به دلیل اتکا به درآمدهای نفتی کمتر مورد توجه بوده. اما خوشبختانه طی دهه های اخیر مورد تاکید دولت‌مردان و کارشناسان اقتصادی قرار گرفته و حتی در رفتار اقتصادی مردم هم تأثیر گذاشته است که برای نمونه می‌توان به رشد ارایه اظهارنامه های مالیاتی در سال جاری اشاره کرد.
به گفته کارکنان ادارات مالیاتی اگرچه ارایه اظهارنامه از سوی مشمولان مالیات رشد چشمگیری داشته اما متأسفانه بسیاری از مراجعه کنندگان به دلیل عدم آگاهی از وظایف قانونی خود دچار مشکلاتی در رسیدگی به پرونده های مالیاتی می‌شوند. این گزارش با استناد به قانون، مشمولان مالیاتی را معرفی کرده و به بیان وظایف آن‌ها برای پرداخت مالیات به عنوان یک تکلیف شخصی برای تأمین منافع ملی می‌پردازد.

مالیات و انواع آن
مالیات به زبان ساده وجوهی است که دولت بر ای تأمین هزینه های خود از اشخاص دریافت می‌کند، به بیان دیگر مالیات مبلغی است که دولت بر اساس قانون و به منظور تقویت عمومی حکومت و تأمین مخارج عامه از اشخاص، شرکت‌ها و موسسه‌ها دریافت می‌کند.
تقسیم بندی مالیات‌ها به مالیات‌های مستقیم و غیر مستقیم عمده‌ترین نوع طبقه بندی در آمارهای دولتی در سطح بین‌المللی است که مالیات مستقیم دامنه وسیع‌تری نسبت به مالیات غیر مستقیم دارد. در ساختار بودجه کشور ما نیز درآمدهای مالیاتی در طبقه بندی به دو گروه یاد شده تقسیم می‌شود. بر این اساس مالیات‌های غیر مستقیم شامل دو بخش مجزا تحت عناوین ذیل می‌باشد: ۱- مالیات بر تولید و واردات، ۲- مالیات بر مصرف و فروش مالیات‌های مستقیم مالیات‌هایی هستند که از مودیان در هنگام تحصیل درآمد یا دارایی اخذ می‌شود. بر اساس قانون، مالیات‌های مستقیم دارای دو بخش اصلی مالیات بر دارائی و مالیات بر درآمد است.
بخش مالیات بر دارایی شامل: مالیات سالانه املاک، مالیات مستغلات مسکونی خالی، مالیات بر اراضی بایر، مالیات بر ارث و حق تمبر بود که در اصلاحات صورت گرفته در قانون مواد مربوط به مالیات سالانه املاک، مالیات مستغلات مسکونی خالی و مالیات بر ارضی بایر حذف شد.
بخش مالیات بر درآمد شامل: مالیات بر درآمد املاک، مالیات بر درآمد کشاورزی، مالیات بر درآمد حقوق، مالیات بر درآمد مشاغل، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمد اتفاقی و مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف است.

مشمولان مالیات مستقیم
بر اساس ماده ۱ قانون مالیات‌های مستقیم اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات می‌باشند:
۱- کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران طبق مقررات باب دوم قانون مالیات‌های مستقیم. ۲- هر شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید. ۳- هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌کند. ۴- هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید. ۵- هر شخص غیر ایرانی (اعم از حقیقی یا حقوقی) نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌کند و همچنین نسبت به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و کمک‌های فنی و یا واگذاری فیلم‌های سینمایی (که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگر عاید آن‌ها می‌گردد) از ایران تحصیل می‌کند.
اما بر اساس ماده ۲ این قانون اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات نیستند : ۱- وزارت خانه‌ها و موسسه‌های دولتی، ۲- دستگاه‌هایی که بودجه آن‌ها به وسیله دولت تأمین می‌شود، ۳- شهرداری‌ها

وظایف قانونی مودیان مالیاتی
الف) وظایف اشخاص حقیقی (صاحبان مشاغل)
۱- صاحبان مشاغل بر اساس اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم از لحاظ تشخیص درآمد مشمول مالیات به سه گروه عمده تقسیم می‌شوند گروه نخست مشاغلی که مکلف به نگهداری دفاتر قانونی (روزنامه و کل) می‌باشند، گروه دیگر شامل آن دسته از صاحبان مشاغل که مکلفند دفتر مشاغل (درآمد و هزینه) نگهداری نمایند و گروه سوم مشاغلی هستند که الزامی به نگهداری دفاتر قانونی و یا مشاغل ندارند. بنابراین صاحبان مشاغل بر حسب نوع فعالیتی که انجام می‌دهند باید نسبت به تهیه دفاتر قانونی موضوع قانون تجارت حسب مورد قبل از شروع سال مالی جدید اقدام نموده و فعالیت‌های شغلی خود را در آن ثبت نمایند.
۲- صاحبان مشاغل مکلفند اظهارنامه مالیاتی هر سال خود را که شامل ترازنامه و حساب سود و زیان یا حساب درآمد و هزینه یا خلاصه وضعیت درآمد و هزینه است تا پایان تیرماه سال بعد به اداره امور مالیاتی ارایه و مالیات متعلق را به نرخ ماده ۱۳۱ قانون محاسبه و پرداخت نمایند.
۳- مودیان مالیاتی می‌توانند اظهارنامه های موضوع این قانون را به تفکیک با اخذ رسید به اداره امور مالیاتی محل سکونت ارایه کنند.
۴- هرگاه آخرین روز مهلت یا موعد مقرر برای ارایه اظهارنامه یا سایر اوراقی که مودی مالیاتی به موجب مقررات مکلف به ارایه آن می‌باشد مصادف با تعطیل یا تعطیلات رسمی شود اولین روز بعد از تعطیلی، موعد مقرر جهت ارایه اظهارنامه یا اوراق مذکور محسوب خواهد شد.
۵- ارایه اظهارنامه و پرداخت مالیات مودیانی که در خارج از ایران اقامت دارند و همچنین موسسه‌ها و شرکت‌هایی که مرکز اصلی آن‌ها در خارج از کشور است، چنانچه دارای نماینده در ایران باشند به عهده نماینده آن‌ها خواهد بود.
۶- صاحبان مشاغل مکلفند ظرف ۴ ماه از تاریخ شروع فعالیت مراتب را کتباً به اداره امور مالیاتی محل اعلام نمایند. انجام این امر باعث خواهد شد تا از کلیه تسهیلات و معافیتهای مالیاتی بهره‌مند گشته و مشمول ۱۰ درصد جریمه مقرر نیز نشوند. این حکم در مورد صاحبان مشاغل که برای آن‌ها از طرف مراجع ذی‌ربط پروانه یا مجوز فعالیت صادر گردیده است نخواهد بود.
۷- در صورتی که مودی محل‌های متعدد برای سکونت خود داشته باشد مکلف است یکی از آن‌ها را به عنوان محل سکونت اصلی معرفی نماید.
۸- هر شخص حقیقی ایرانی که با ارائه گواهی نمایندگی‌های مالی یا سیاسی دولت جمهوری اسلامی در خارج ثابت کند که از درآمد یک سال مالیاتی خود در یکی از کشورهای خارج به عنوان مقیم، مالیات پرداخته است از لحاظ مالیاتی در آن سال مقیم خارج از کشور شناخته خواهد شد مگر در یکی از موارد زیر:

۱) در سال مالیاتی مزبور در ایران دارای شغل بوده باشد.

۲) در سال مالیاتی مزبور حداقل شش ماه متوالیاً یا متناوباً در ایران سکونت داشته باشد.

۳) توقف در خارج از کشور به منظور انجام مأموریت یا معالجه یا امثال آن بوده باشد.

۹- اشخاص حقیقی یا حقوقی ایرانی مقیم ایران در صورتی که درآمدی از خارج از کشور تحصیل نموده و مالیات آن را به دولت محل تحصیل درآمد پرداخته باشند و درآمد مذکور را در اظهارنامه یا ترازنامه یا حساب سود و زیان خود، حسب مورد طبق مقررات این قانون اعلام نماید، مالیات پرداختی آن‌ها در خارج از کشور و یا آن مقدار مالیاتی که به درآمد تحصیل شده در خارج از کشور با تناسب به کل درآمد مشمول مالیات آنان تعلق می‌گیرد هرکدام کمتر باشد از مالیات بر درآمد آن‌ها قابل کسر خواهد بود.
۱۰- اداره امور مالیاتی می‌تواند برای رسیدگی به اظهارنامه یا تشخیص درآمد مودی به کلیه دفاتر اسناد و مدارک مربوط مراجعه و رسیدگی نماید و مودی مالیات نیز مکلف به ارایه و ارائه آن‌ها می‌باشد وگرنه بعداً به نفع او در امور مالیاتی آن سال قابل استناد نخواهد بود. همچنین به موجب ماده ۲۳۰ در صورتی که اسناد و مدارکی از مودی نزد اشخاص ثالث باشد اشخاص
مذکور مکلفند با مراجعه اداره امور مالیاتی، دفاتر و نیز اصل یا رونوشت اسناد مربوط و هرگونه اطلاعات مربوط به درآمد مودی یا مشخصات او را ارائه دهند وگرنه در صورتی که در اثر این استنکاف آن‌ها زیانی متوجه دولت شود به جبران زیان وارده به دولت محکوم خواهند شد.

ب) وظایف اشخاص حقوقی
اشخاص حقوقی (شرکت‌ها و موسسه‌ها) مکلفند اظهارنامه و حساب سود و زیان و ترازنامه متکی به دفاتر و اسناد و مدارک خود را حداکثر تا ۴ ماه پس از سال مالیاتی به همراه با فهرست هویت شرکا و سهامداران و حسب مورد میزان سهم الشرکه یا تعداد سهام و نشانی هر یک از آن‌ها را به اداره امور مالیاتی که محل فعالیت اصلی شخص حقوقی در آن واقع است ارایه و مالیات متعلق را پرداخت نمایند. برای تشخیص درآمد مشمول مالیات و تعیین مالیات متعلقه اشخاص مذکور به استناد ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم طرز محاسبه بدین قرار است، جمع درآمد شرکت‌ها و نیز درآمد ناشی از فعالیت‌های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌شود پس از وضع زیان‌های حاصل از منابع غیر متعارف و کسر معافیت‌های مقرر به استثنای مواردی که طبق مقررات این قانون دارای نرخ جداگانه ای می‌باشد مشمول مالیات به نرخ بیست و پنج درصد (%۲۵) خواهند بود.
لازم به ذکر است اشخاص حقیقی موضوع بند الف ماده ۹۵ قانون مالیات‌های مستقیم و نیز اشخاص حقوقی به غیر از وظایفی که در بالا به آن‌ها اشاره شد وظیفه کسر و پرداخت به موقع مالیات‌های تکلیفی را نیز بر عهده دارند که در ادامه به شرح آن خواهیم پرداخت.
بر اساس ماده ۱۰۴ قانون مالیات‌ها وزارت خانه‌ها، موسسه‌های دولتی، شهرداری‌ها، موسسه‌های وابسته به دولت و کلیه اشخاص حقوقی اعم از انتفاعی و غیر انتفاعی و اشخاص موضوع بند الف ماده ۹۵ مکلفند در هر مورد که بابت حق‌الزحمه پزشکی، هزینه های بیمارستانی، داوری، مشاوره ای، خدمات مالی و اداری، نویسندگی، هنرپیشگی، نقاشی، دلالی، حق‌العمل کاری،
هرگونه حق‌الزحمه یا کارمزد، ارائه خدمات اجاره ماشین آلات اداری و هر نوع کار ساختمانی و تاسیساتی، حمل و نقل و وجوهی که بابت حق نمایش فیلم به هر عنوان پرداخت می‌کنند ۵ درصد آن را به عنوان علی‌الحساب مالیات مودی (دریافت کنندگان وجوه) کسر و ظرف سی روز به حساب تعیین شده از طرف سازمان امور مالیاتی کشور واریز و رسید آن را به مودی ارایه نمایند.
چنانچه برای انجام امور فوق قراردادی تنظیم گردد کارفرما مکلف است ظرف سی روز از تاریخ انعقاد قرارداد رونوشت آن را به اداره امور مالیاتی محل با اخذ رسید ارایه نماید.
لازم به ذکر است بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم در مواردی که منابع درآمد مذکور در این ماده کاملاً از پرداخت مالیات معاف می‌باشد، کسر علی‌الحساب مالیات شرح فوق به شرط استعلام قبلی و کسب نظر اداره امور مالیاتی محل، منتفی می‌باشد. همچنین مودیان اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی برای برخورداری از تسهیلات و معافیت‌های قانونی ملزم به ارایه اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر می‌باشند.

منبع: سازمان امور مالیاتی کشور