چرا میزان مستمری در صندوق‌های مختلف متفاوت است؟(پرسش و پاسخ)
لطفا درباره انواع استخدام در ایران توضیح بدهید؟ استخدام قراردادی و پیمانی چه تفاوتی با هم دارند و کدام بهتر است؟ آیا نوع دیگری از استخدام داریم؟ هریک از مشمولان استخدامی تحت پوشش کدام صندوق بازنشستگی هستند و تفاوت‌های بیمه‌ای آنها چیست؟
سیستم‌های استخدامی در ایران فراوان‌اند. ضوابط و آیین‌نامه‌های استخدامی که در سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف به فراخور وظایف و مسئولیت‌ها استفاده می‌شوند، باید توسط مراجع قانونی و اداری تایید و تصویب شوند، در غیر این صورت رسمیت قانونی ندارند و نمی‌توانند به‌عنوان مدارک قانونی و قابل‌قبول در مراجع رسمی مورد استناد قرار بگیرند. قدیمی‌ترین و پرکاربردترین نظام‌های استخدامی در ایران شامل دو سیستم قوانین و مقررات استخدام کشوری و قانون و مقررات کار هستند، که مورد اول مربوط به بخش دولتی و دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی است و نوع دوم مربوط به بخش خصوصی، شرکت‌ها و فعالیت‌های تولیدی، فنی، خدماتی و… است. قانون استخدام کشوری و پس از آن قانون مدیریت خدمات کشوری اصلی‌ترین منبع ضوابط و قواعد مربوط به استخدام کشوری است و در حوزه خصوصی نیز قانون کار مصوب سال ۱۳۶۹ حاکم است. در مورد دامنه پوشش هریک از قواعد مذکور توضیحاتی به شرح زیر لازم است:
استخدام کشوری
در قانون مدیریت خدمات کشوری سه نوع استخدام ذکر شده است و سایر عناوین استخدامی که بعضا در دستگاه‌های دولتی استفاده می‌شوند، رسمیت قانونی ندارند و نمی‌توانند در مراجع قضایی و قانونی مورد استناد و استفاده قرار گیرد. این سه دسته عبارت‌اند از استخدام رسمی، استخدام پیمانی و مشاغل کارگری و خدماتی.
استخدام رسمی
به‌کارگیری نیرو در مناصب رسمی در دستگاه‌های دولتی برای تصدی و اشتغال در مشاغل حاکمیتی صورت می‌گیرد. مشاغل حاکمیتی از مهم‌ترین سمت‌های شغلی در واحدهای اداری هستند که اصلی‌ترین و حساس‌ترین وظایف از قبیل تصمیم‌گیری و اداره امور حاکمیتی بر عهده آنهاست. ترتیبات استخدامی برای این گروه به لحاظ حساسیت کار مطول و طولانی است. کارکنان رسمی دستگاه‌های دولتی از نظر خدمات بازنشستگی و تامین‌اجتماعی مشمول صندوق بازنشستگی کشوری هستند.
استخدام پیمانی
در دستگاه‌های اداری و دولتی گروه دیگری برای انجام امور تصدی‌گری و اجرایی استخدام می‌شوند که به صورت پیمانی به کار گرفته می‌شوند. مقررات و ضوابط استخدامی این گروه در آیین‌نامه استخدامی پیمانی درج شده است. نوع استخدام این افراد را می‌توان نیمه‌رسمی خواند چراکه در صورت تداوم خدمت و رضایت از عملکرد آنها امکان ارتقا به صورت استخدام رسمی برای آنها وجود دارد. کارکنان پیمانی تا زمانی که در این رسته هستند مشمول قوانین و مقررات صندوق تامین‌اجتماعی می‌شوند و کارفرمایان دولتی موظف‌اند حق‌بیمه آنها را به سازمان تامین‌اجتماعی پرداخت کنند و در صورت تغییر وضعیت استخدامی می‌توانند صندوق بازنشستگی خود را انتخاب کنند.
مشاغل کارگری
برخی کارها در دستگاه‌های دولتی خدماتی و پشتیبانی است که این مشاغل توسط سازمان امور اداری و استخدامی احصا شده که به ۳۶ شغل بالغ می‌شود؛ از قبیل امور نظافت، خیاطی، آرایشگری، رختشویی و… این مشاغل تحت حاکمیت قانون کار و در چارچوب قرارداد کار هستند. کارکنان این بخش مشمول قانون تامین‌اجتماعی می‌شوند.
قانون کار
استخدام‌های بخش خصوصی و آزاد تحت حاکمیت قانون کار قرار دارند. در این نوع استخدام روابط کاری بر اساس قرارداد کار شکل می‌گیرد که می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد. قرارداد کار به سه شکل قابل‌انعقاد است: قرارداد دائمی یا غیرموقت، قرارداد مدت‌موقت یا مدت‌معین، و قرارداد معین. مشمولین قانون کار تحت پوشش سازمان تامین‌اجتماعی هستند.
موارد خاص بیمه‌ای
در انتها لازم است به موارد خاص بیمه‌ای هریک از استخدام‌ها و صندوق‌های ذکرشده اشاره شود:
کسانی که مشمول مقررات استخدام کشوری و قانون مدیریت خدمات کشوری هستند، چه کسانی که صندوق بازنشستگی آنها صندوق بازنشستگی کشوری باشد و چه کارکنان دولتی که مشمول قانون تامین‌اجتماعی هستند ولی کارمند دولت‌اند، حق‌بیمه از اضافه‌کار آنان کسر نمی‌شود. چراکه طبق قانون مدیریت خدمات کشوری اضافه‌کار مشمول کسر حق‌بیمه نیست. ولی در قانون تامین‌اجتماعی اضافه‌کار مشمول کسر حق‌بیمه است که دولت از بابت کارکنان خود آن را قبول ندارد و قانون مدیریت خدمات کشوری را اجرا می‌کند. از این رو، برای کسانی که در انتخاب بین صندوق بازنشستگی کشوری و صندوق تامین‌اجتماعی مخیر هستند بهتر است صندوق تامین‌اجتماعی را انتخاب کنند زیرا در زمان بازنشستگی از مستمری بیشتری برخوردار خواهند شد. باید توجه داشت که در کلیه صندوق‌های بازنشستگی بیشترین سهم حق‌بیمه مربوط به کارفرما و صاحبکار است و بیمه‌شده درصد بسیار کمتری پرداخت می‌کند. بنابراین به نفع بیمه‌شده و کارمند است که با پرداخت حق‌بیمه بیشتر که بخش عمده آن از طرف کارفرما پرداخت می‌شود، هنگام بازنشستگی از مزایای بهتری برخوردار شود.
خدمات مربوط به بیمه بیکاری به مشمولین استخدام کشوری ارائه نمی‌شود و این خدمت فقط مربوط به مشمولین قانون کار است. بنابراین حتی کارکنان پیمانی نیز مشمول بیمه بیکاری نیستند. البته مشاغل کارگری در دستگاه‌های دولتی مشمول قانون بیمه بیکاری می‌شوند. در استخدام کشوری افراد می‌توانند صندوق خود را انتخاب کنند. مخصوصا این امر برای مستخدمین پیمانی که مشمول صندوق تامین‌اجتماعی هستند، دارای اهمیت بسیاری است. برخی از کسانی که در جرگه استخدام رسمی در دستگاه‌های دولتی درمی‌آیند ممکن است قبلا سابقه تامین‌اجتماعی داشته باشند. با وجودی که انتقال سوابق از صندوقی به صندوق دیگر از نظر قانونی مجاز است، ولی انجام آن مستلزم هزینه گزافی است که بیمه‌شده باید تحت عنوان مابه‌التفاوت آن را متقبل شود. بنابراین افرادی که تبدیل وضعیت می‌یابند و می‌خواهند به استخدام رسمی دولت درآیند و سابقه تامین‌اجتماعی هم دارند باید نسبت به انتخاب صندوق بازنشستگی خود دقت و حساسیت بیشتری داشته باشند تا بعدا دچار ضررهای ناشی از انتقال سابقه نشوند. به این افراد توصیه می‌کنم صندوق تامین‌اجتماعی را انتخاب کنند تا لازم نشود سوابق قبلی خود را به صندوق بازنشستگی کشوری انتقال دهند.
پانزده سال سابقه تامین‌اجتماعی داشتم که با اشتغال در شهرداری تهران مشمول صندوق بازنشستگی شهرداری شدم. در حال حاضر برای انتقال سابقه مذکور مبلغ زیادی طلب کرده‌اند. آیا می‌توانم طبق قانون تامین‌اجتماعی حق‌بیمه این ۱۵ سال را پس بگیرم یا به شخص دیگری منتقل کنم؟
استرداد حق‌بیمه‌های دریافتی در قانون تامین‌اجتماعی پیش‌بینی نشده و امکان انتقال آن نیز به افراد دیگر وجود ندارد.
منبع» آتیه نو/ نویسنده : محمد حسین قشقایی – کارشناس تامین اجتماعی
