مروری بر نظام‌های بازنشستگی خاورمیانه
در این چارچوب یکی از نیازهای کارشناسان و مدیران تصمیم‌گیر، اطلاع از وضعیت شاخص‌های کلیدی در سایر کشورها و صندوق‌ها وسازمان‌های مشابه است؛ چراکه اطلاع از اعداد و ارقام در سایر کشورها شرایط را برای تبادل‌نظر کارشناسی مساعدتر کرده و مدیران نیز آگاهانه‌تر تصمیم‌گیری می‌کنند. با وجود تنوع بسیار زیاد و تفاوت‌های بسیار میان صندوق‌های بازنشستگی در کشورهای مختلف، دسترسی به مجموعه‌ای که شاخص‌های مهم و کلیدی این نهادها را با رویکردی تطبیقی ارائه کند، ضروری به نظر می‌رسد. بر این اساس گزارش پیش رو حاوی اطلاعاتی درباره جمعیت کل، درصد جمعیت بالای ۶۵ سال، سرانه تولید ناخالص داخلی (GDP)، وضعیت نظام بیمه، امید زندگی، سن بازنشستگی به تفکیک مرد و زن و بازنشستگی زودهنگام در کشورهای خاورمیانه است.
اطلاعات ارائه شده از سایت اتحادیه بین‌المللی تامین‌اجتماعی دریافت شده است. در این گزارش تلاش شده موارد مد نظر با بیانی ساده در قالب جداول در اختیار خوانندگان قرار گیرد. لازم به ذکر است با توجه به شباهت‌های فرهنگی و اقلیمی و اقتصادی کشورهای خاورمیانه مطالعه و مقایسه نظام‌های موجود می‌تواند به درک بهتر از راهکارهای اصلاح نظام بازنشستگی کشور نیز کمک کند. وضعیت اقتصادی از لحاظ وضعیت اقتصادی در میان ۵ کشور نمونه خاورمیانه، ترکیه دارای بیشترین جمعیت و کویت کمترین جمعیت را دارد.
اما ترکیه از سوی دیگر دارای بیشترین نسبت جمعیت در آستانه بازنشستگی است. همین موضوع سبب شده که ترکیه در میان کشورهای خاورمیانه بیشترین نسبت هزینه‌ها را برای جمعیت در حال بازنشستگی انجام دهد. از سوی دیگر کویت به دلیل منابع نفتی بیشترین میزان تولید ناخالص داخلی سرانه را دارد. همین موضع احتمالا موجب شده به دلیل اتکا به درآمدهای نفتی سن بازنشستگی در کویت کمتر از همه کشورهای دیگر باشد. از سوی دیگر ترکیه به دلیل عدم اتکا به درآمدهای نفتی دارای یکی از بالاترین سن‌های بازنشستگی در خاورمیانه است (ر.ک. به جدول یک).
منابع مالی تاثیر میزان اتکا به منابع نفتی یا میزان تولید ناخالص داخلی سرانه، در درصد تامین منابع مالی توسط دولت یا کارفرمایان یا خویش‌فرمایان یا کارگران را می‌توان به وضوح دید. به طوری که هر چند دولت نیز در ترکیه ۲۵ درصد تامین مالی صندوق‌های را برعهده دارد اما از سوی دیگر نسبت به سایر کشورها بیشترین دریافتی را از سه گروه غیردولتی یعنی بیمه‌شدگان، کارفرمایان و خویش‌فرمایان دارد. در این میان باز هم کویت بیشترین تامین مالی از سوی دولت و کمترین دریافتی را از سه گروه مذکور دارد (ر.ک. به جدول دو).
امید زندگی و سن بازنشستگی اگرچه کشور عمان بیشترین میانگین امید به زندگی را دارد اما بیشترین اختلاف امید به زندگی و سن بازنشستگی در اختیار کویت است یعنی نسبت به عمر فرد به سن بازنشستگی درکویت کمتر است. از سوی دیگر ترکیه تقریبا در اینجا نیز وضعیتی برعکس کویت را داراست. به عبارت دیگر ترکیه کار بسیار بیشتری را از افراد می‌کشد و کویت کمتر. طبق این جدول ملاحظه می‌شود که به جز دو کشور عمان و ایران مابقی کشورهای خاورمیانه موضوع بازنشستگی زودهنگام را در دستور کار نداشته‌اند (ر.ک. به جدول سه و چهار).
مزایای بازماندگان در خصوص مزایای بازماندگان نیز کویت بهترین وضعیت را دارد به طوری که هیچ محدودیتی برای بازماندگان زن مجرد و یا بازماندگان مرد ناتوان وجود ندارد. هرچند همه مقررات بازماندگی کویت صرفا در داخل مرزهای این کشور اعتبار دارد. از سوی دیگر نسبت به دیگر کشورها، بیشترین پوشش حمایتی را تقریبا برای افراد بازمانده کویت در اختیار دارد. در همین بخش نیز ترکیه شرایط سفت و سخت‌تری برای بهره‌مندی از مستمری بازماندگان دارد.
