فرمول مالیات‌ستانی در کشورهای پردرآمد
به گزارش اخبار حسابداری ایران به نقل از دنیای اقتصاد، در کشورهای عضو OECD سهم مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر درآمد اشخاص از درآمدهای مالیاتی طی ۱۴ سال اخیر به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است؛ در ایران نیز سهم مالیات بر ارزش افزوده از کل درآمدهای مالیاتی و سهم مالیات بر اشخاص حقوقی بخش غیردولتی طی سال‌های گذشته رشد قابل‌توجهی داشته؛ در حالی که سهم مالیات بر درآمد از کل درآمدهای مالیاتی تغییر چندانی نکرده است. براساس گزارش اخیر سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD)، با تغییر ترکیب مالیات‌ها به سمت مالیات‌های مصرف و نیروی کار، درآمدهای مالیاتی کشورهای پیشرفته افزایش یافته است.
بررسی‌ها نشان داد متوسط نسبت مالیات به GDP کشورهای OECD با اندکی افزایش، از ۲/ ۳۴ درصد در سال ۲۰۱۴ به ۳/ ۳۴ درصد در سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است. از سال ۱۹۶۵ تاکنون، این رقم بالاترین سطح را در سال ۲۰۱۵ به خود اختصاص داده است. نسبت مالیات به GDP، در ۲۵ کشور از ۳۲ کشور OECD براساس داده‌های سال ۲۰۱۵، افزایش یافته و در ۷ کشور باقی‌مانده، این نسبت با کاهش همراه بوده است. در کشورهای OECD، دانمارک بیشترین نسبت مالیات به GDP را داراست.
در طبقه‌بندی OECD مالیات به پنج گروه کلی مالیات بر درآمد، سود و سود سرمایه‌گذاری، مشارکت در تامین اجتماعی، مالیات بر حقوق و دستمزد، مالیات بر دارایی، مالیات بر کالا و خدمات تقسیم می‌شوند. بر این اساس، درآمد حاصل از مالیات بر ارزش افزوده، منبع اصلی درآمدهای حاصل از مالیات بر مصرف در کشورهای عضو این سازمان بوده است و در حال حاضر به بالاترین سطح خود از GDP رسیده و سهم آن از مجموع درآمدهای مالیاتی معادل ۱/ ۲۰ درصد در سال ۲۰۱۴ شده است. این در حالی است که سهم مالیات بر ارزش افزوده از GDP، در سال ۲۰۱۲ حدود ۶/ ۶ درصد و سهم آن از کل درآمدهای مالیاتی در این سال، معادل ۸/ ۱۹ درصد بوده است. نسبت مالیات به ارزش افزوده به GDP در ۲۲ کشور از ۳۴ کشور عضو OECD که در آنها مالیات بر ارزش افزوده به کار گرفته می‌شود، در مقایسه با سال ۲۰۱۲، افزایش یافته و در ۵ کشور با افت ناچیزی همراه بوده است.
بعد از بحران جهانی، در کشورهای پیشرفته عضو OECD، ساختار درآمدهای مالیاتی به سمت مالیات بر نیروی کار و مصرف حرکت کرده است و سهم مالیات بر درآمد اشخاص، کمک‌های تامین اجتماعی و مالیات بر ارزش افزوده در سال ۲۰۱۴ نسبت به هر دوره دیگری از سال ۱۹۶۵ بالاتر بوده؛ به‌طور متوسط حدود ۳/ ۲۴درصد از GDP در سال ۲۰۱۴ را تشکیل داده‌اند. از آن دوره تاکنون، سهم مالیات بر درآمد اشخاص از کل درآمدهای مالیاتی، به‌طور متوسط شروع به افزایش کرده؛ در حالی که سهم درآمدهای مالیاتی شرکت‌ها هنوز به سطوح پیش از بحران نرسیده است. در سال ۲۰۱۴، سهم مالیات بر درآمد اشخاص به ۲۴ درصد از کل درآمدهای مالیاتی رسیده است. در حالی که پیش از بحران در سال ۲۰۰۷ این نسبت معادل ۷/ ۲۳ درصد رقم خورده بود. همچنین سهم مالیات کشورها از کل درآمدها در سال ۲۰۱۴ معادل ۸/ ۸ درصد بوده؛ در حالی که این نسبت در سال ۲۰۰۷ معادل ۲/ ۱۱درصد ثبت شده بود. سهم کمک‌های تامین اجتماعی از کل درآمدهای مالیاتی نیز پس از بحران به شدت افزایش یافته است.
از سویی متوسط نرخ استاندارد مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای عضو OECD در سال ۲۰۱۵ به سطح بی‌سابقه‌ای رسید و از آن زمان ثابت باقی‌مانده است. در حال حاضر ۱۰ کشور عضو OECD نرخ استاندارد مالیات بر ارزش افزوده بالای ۲۲درصدی دارند؛ در حالی که در سال ۲۰۰۸ تنها ۴ کشور نرخ بالای ۲۲ درصد داشته‌اند. متوسط نرخ استاندارد مالیات بر ارزش افزوده ۲۲ کشور عضو OECD که عضو اتحادیه اروپا نیز هستند به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از نرخ میانگین OECD است. در مقابل درآمدهای مالیاتی در ایران به دو گروه اصلی مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم طبقه‌بندی می‌شود. مالیات‌های مستقیم شامل مالیات بر اشخاص حقوقی، مالیات غیرمستقیم نیز شامل مالیات بر واردات و مالیات بر کالا و خدمات است. در سال ۱۳۹۴، نسبت در آمدهای مالیاتی ایران به تولید ناخالص داخلی حدود ۸۵/ ۶ درصد بوده که در مقایسه با سال ۱۳۹۳ حدود ۴/ ۰ واحد درصد افزایش یافته است. میانگین نسبت مذکور برای کشورهای عضو OECD طی سال‌های ۱۵-۲۰۰۷ برابر با ۷/ ۳۳ درصد تولید ناخالص داخلی بوده است. نگاهی به ارقام مشابه کشورهای OECD نشان می‌دهد هیچ یک از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه عضو این سازمان حتی در ۵۰ سال گذشته نیز نسبتی مشابه این مقدار نداشته‌اند. سهم درآمدهای حاصل از مالیات بر ارزش افزوده از کل درآمدهای مالیاتی ایران در سال ۱۳۹۴ معادل ۹/ ۲۴ درصد بوده که در مقایسه با سال ۱۳۹۳ حدود ۴/ ۱ واحد درصد افزایش یافته است. این عدد از رقم مشابه برای میانگین کشورهای عضو OECD نیز بالاتر است.
آنچه تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای با متوسط OECD دارد، سهم مالیات اشخاص حقوقی است که حدود ۳/ ۳۶ درصد از درآمدهای مالیاتی کشور را در سال ۱۳۹۴ تشکیل می‌دهد. همچنین مالیات شرکتی در کشورهای عضو OECD به‌طور متوسط ۸/ ۸ درصد از کل درآمدهای مالیاتی را تشکیل می‌دهد و سهم آن در سال‌های اخیر رو به کاهش بوده است. در ایران بخش قابل توجهی از مالیات اشخاص حقوقی متعلق به بخش خصوصی است. در سال ۱۳۹۴، بیش از ۷۴ درصد این نوع مالیات متعلق به اشخاص حقوقی غیردولتی بوده است. سهم مالیات بر اشخاص حقوقی غیردولتی از درآمدهای مالیاتی در سال ۱۳۸۸ تقریبا ۱۴ درصد بوده و در سال ۱۳۹۴ به حدود ۲۵ درصد رسیده است.
سهم مالیات بر درآمد از مجموع درآمدهای مالیاتی سال ۱۳۹۴ معادل ۹/ ۱۴ درصد بوده که در مقایسه با سال ۱۳۹۳ حدود ۶/ ۱ واحد درصد افزایش یافته، اما هنوز به سهم ۹/ ۱۵درصدی سال ۱۳۹۲ نرسیده است. درآمدهای حاصل از مالیات بر ارزش افزوده در سال ۱۳۹۴ با آهنگ ملایم‌تری نسبت به سال‌های قبل افزایش یافته است. این در حالی است که نرخ این نوع مالیات براساس قانون، هر ساله در حال افزایش بوده است. درآمدهای حاصل از مالیات بر درآمد، مالیات بر اشخاص حقوقی و مالیات بر اشخاص حقوقی خصوصی پس از دو سال متوالی روند نزولی در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، در سال ۱۳۹۳ با رشد مثبت همراه بوده‌اند.در سال ۱۳۹۴، نرخ رشد حقیقی مالیات بر اشخاص حقوقی با کاهش ۸ واحددرصدی نسبت به سال ۱۳۹۳ همراه بوده است. مقایسه نرخ استاندارد مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای OECD نشان می‌دهد که تنها کشورهای سوئیس، ژاپن و کانادا دارای نرخ مالیات بر ارزش افزوده کمتری نسبت به ایران هستند و دامنه نرخ در سایر کشورها از ۱۰ تا ۲۷ درصد متغیر است.
