با احکام مربوط به رشوه آشنا شوید
- حکم کلی رشوه و تقسیم‌بندی آن
حکم کلی: حرام بودن رشوهدادن و رشوه‌گرفتن جزو واضحات دین اسلام است که هم شیعه و هم سنی به آن معتقد هستند. اما این فعل حرام در احکام شرعی ما به ۲دسته تقسیم می‌شود:
۱- رشوهدادن در باب قضا، حکم و قضاوت قاضی
۲- رشوه دادن در غیرمبحث قضا
نکته: قبل از ورود به جزئیات احکام رشوه باید با ۴اصطلاح «راشی»، «مرتشی»، «مُهدی» و «مُهدی‌الیه» که در رساله‌ها آمده است آشنا شوید:
- اصطلاح شرعی و معنی آن
راشی = رشوه‌دهنده
مرتشی = رشوه‌گیرنده
مُهدی = هدیه‌دهنده
- رشوهدادن به قاضی برای حکم دادن
حکم کلی: رشوه در باب قضا، هم برای رشوه‌دهنده (کسی که قرار است حکمی برای او صادر شود) و هم برای رشوه گیرنده (قاضی) به‌طور مطلق حرام است. همچنین طبق احکام شرعی، قاضی درصورت گرفتن رشوه، از عدالت خارج می‌شود.
نکته ۱: پرداخت رشوه به قاضی در دادگاه‌ها می‌تواند به ۳دلیل زیر باشد. حکم شرعی هریک از آنها چیست؟
- دلیل رشوه دادن، مثال و فتوای شرعی
رشوه برای صدور حکم به نفع رشوه‌دهنده باشد، چه حکم به حق و چه باطل – رشوه‌دهنده بگوید من کاری ندارم این خانه ملک کیست ولی می‌خواهم شما طوری حکم کنی که این خانه مال من بشود – برای هر دوطرف حرام است
رشوه برای صدور حکم حق، اگرچه به ضرر رشوه‌دهنده باشد – رشوه‌دهنده به قاضی بگوید که این پول را بگیر و حکم حق را هر چه هست صادر کن – برای هر دوطرف حرام است
رشوه برای صدور حکم باطل – رشوه‌دهنده به قاضی می‌گوید که این پول را بگیر و حکم باطل را صادر کن – برای هر دوطرف حرام است
نکته ۲: چنانچه رشوه‌دهنده مضطر باشد، در این شرایط اضطراری رشوهدادن برای او حرام نیست.
مصداق مبتلابه
۱: فردی می‌داند و مطمئن است که حق با او است اما مضطر شده و مطمئن است که اگر به قاضی رشوه ندهد به حق مسلم خود نمی‌رسد، آیا چنین فردی می‌تواند رشوه بدهد؟ حکم رشوه‌گرفتن قاضی در این شرایط چیست؟
فتوای شرعی: اگر می‌داند که تنها با دادن رشوه، به حق مسلم خود می‌رسد، در اینجا رشوه‌دهنده مرتکب حرام نشده اما در این شرایط هم این کار برای رشوه‌گیرنده جایز نیست.
نکته ۳: اگر برای برخی از شئون قضا، نه اصل قضاوت کردن و صدور حکم، رشوه داده شود، باز هم حرام است.
مصداق مبتلابه
۲: اگر کسی بخواهد رشوه دهد که حکم به حق صادرشده ابلاغ نشود، یا بعد از آنکه ابلاغ شد، اجرا نشود و یا مثلا با رشوه‌دهی از قاضی بخواهد که با استفاده از یک راه قانونی، اجرای حکم را به تعویق بیندازد، مثل تجدید‌نظرهایی که گاهی بی‌ضابطه انجام می‌گیرد و پرونده را به مراحل متعدد و چرخه‌های تمام‌نشدنی می‌‌اندازد، در این موارد رشوه دادن و گرفتن چه حکمی دارد؟
فتوای شرعی: برای هر دوطرف رشوه‌دهنده و رشوه گیرنده حرام است.
- رشوه دادن در غیرموارد قضا
حکم کلی: تفاوت رشوهدادن در امور قضایی با امور غیرقضایی در این است که در باب غیرقضا، رشوه دادن و گرفتن به‌طور مطلق حرام نیست و براساس فتوای شرعی در برخی موارد جایز است.
مثال جایز بودن رشوه: اگر رشوه‌دهنده به فروشنده‌ای رشوه دهد تا جنسی را به او بفروشد و او را به‌عنوان مشتری انتخاب کند و نه دیگری را، چنین رشوه‌ای حرام نیست.
نکته ۱: رشوه حرام در باب غیرقضا را می‌توان به چنددسته بسیار مبتلابه تقسیم کرد که در جدول زیر به هر یک از آنها اشاره شده است.
- موارد مبتلابه ، مثال و فتوا
رشوهدادن برای انجام کاری حرام – رشوه دهد تا کسی در امانت دیگران خیانت کند – حرام است
رشوهدادن برای گرفتن حق دیگران – در مسابقه رشوه دهد تا او را برنده و دیگری را بازنده کنند – حرام است
رشوه برای صدور حکم باطل – رشوه‌دهنده به قاضی می‌گوید که این پول را بگیر و حکم باطل را صادر کن – حرام است
رشوهدادن برای انجام دادن یک کار – به کسی رشوه دهد که چیزی را برای او بخرد، چه قانونی و چه غیرقانونی – حرام است
رشوهدادن برای کاری که رشوه گیرنده موظف به انجام دادن آن است – به کارمندی رشوه دهد تا کارش را انجام دهد – حرام است
رشوه دادن و گرفتنی که به فساد می‌انجامد – به کارمند بانک رشوه دهد که وظیفه قانونی‌اش را انجام دهد و این باعث فساد شود، به‌نحوی که کارمند عادت کند و اگر رشوه نگیرد دیگر وظیفه قانونی‌اش را انجام ندهد – حرام است
سؤال: بعضی از مشتریان بانک براساس عادات رایج به کارمندان عیدی می‌دهند و اعتقاد دارند که اگر این هدیه را ندهند کارهایشان به شکل مطلوب انجام نمی‌شود، حکم این کار چیست؟
اگر این هدایا منجر به تبعیض در انجام خدمات بانکی به مشتریان شود و در نهایت باعث فساد و از بین رفتن حقوق دیگران شود، مشتریان نباید آن هدایا را به کارمندان بدهند و کارمندان هم حق گرفتن آنها را ندارند.
مصداق مبتلابه ۱: کسی را در اداره مأمور کرده‌اند که جنسی را بخرد. مأمور باید جنس را به قیمت عادلانه‌اش بخرد، درحالی‌که به او رشوه می‌دهند تا جنس را گرانتر از قیمت واقعی‌اش بخرد یا به مأمور پول می‌دهند تا در فاکتور، گرانتر از آن مقداری که هست، بنویسد. این کار رشوهدادن حرام به‌حساب می‌آید؟
فتوای شرعی: این مورد رشوه در کار، حرام و خیانت در امانت است.
- تفاوت هدیه دادن و رشوهدادن
رشوه آن مال یا شبه‌مالی است که در مقابل انجام یا ترک کاری داده می‌شود اما در هدیه، اصل بر این است که این مال یا شبه‌مال، به‌طور مجانی به طرف مقابل اعطا شود. البته مسلما هر عملی با غرضی عقلایی است و در هدیه دادن همچنین است؛ مثلافرد به همسر، فرزند یا خویشاوندانش به‌خاطر محبتی که به آنها دارد، هدیه می‌دهد یا اینکه می‌خواهد خیرش را به دیگری برساند. گاهی هدیه دادن از روی محبت نیست بلکه فرد به‌خاطر امری معنوی هدیه می‌دهد؛ مثلا به مؤمنی به‌خاطر ایمان او، یا به عالمی به‌خاطر علم او هدیه می‌دهد. بنابراین غرض و هدف از دادن این هدیه، تجلیل از علم یا تقوای آن فرد است.
- تفاوت رشوه با اجرت
اجرت حقی است که مستأجر باید به عامل و اجیر، در قبال کاری که برایش انجام می‌دهد بپردازد؛ مثلا در مورد قضاوت، قاضی به طرفین دعوا بگوید: من برای قضاوت پول می‌گیرم و هر دو قبول می‌کنند که هزینه قضاوت را بین خودشان تقسیم کنند، یا یکی از آنها پول را می‌دهد و یا فرد ثالثی برای رفع اختلاف بین اینها، آن پول را به قاضی می‌دهد؛ این اجرت است.
منبع» همشهری
