پیش‌نویس استاندارد حسابداری بخش عمومی شماره ۱۲ (مزایای بازنشستگی کارکنان)
کمیته تدوین استانداردهاى حسابداری دولتی براساس پژوهشهای انجام شده و با تشکیل جلسات متعدد پیش‌نویس استاندارد ” مزایای بازنشستگی کارکنان “ را تدوین کرده است. انتشار استاندارد به صورت پیش‌نویس با هدف کسب نظرات و پیشنهادات افراد ذینفع و ذی‌علاقه در جامعه صورت می‌گیرد و از ضروریات افزایش کیفیت استانداردهای حسابداری بخش عمومی است و نقش تعیین‌کننده‌ای بر جهت‌گیری و سیاستهای اساسی تدوین استانداردهای حسابداری بخش عمومی دارد.
کمیته تدوین استانداردهاى حسابداری دولتی از تمام افراد صاحب‌نظر تقاضا دارد که ضمن مطالعه دقیق پیش‌نویس استاندارد، پیشنهادات خود را حداکثر تا پایان دی ۱۳۹۵ برای مدیریت تدوین استانداردها (به آدرس: تهران، خیابان بیهقى، نبش خیابان۱۲، پلاک۱۲ و یا پایگاه اطلاع رسانى سازمان حسابرسى www. audit.org.ir))، ارسال فرمایند.
استاندارد حسابداری بخش عمومی شماره ۱۲
مزایای بازنشستگی کارکنان
هدف
- هدف این استاندارد تجویز نحوه گزارشگری مالی و افشای مزایای بازنشستگی کارکنان در واحدهای گزارشگر است.
دامنه کاربرد
۲ . واحد گزارشگر باید این استاندارد را برای گزارشگری مالی مزایای بازنشستگی کارکنان خود بکار گیرد.
- گزارشگری مالی کلیه صندوقهایی که متولی طرحهای مزایای بازنشستگی می‌باشند و طرحهای مزایای بازنشستگی که شخصیت حقوقی جداگانه دارند در دامنه کاربرد این استاندارد قرار نمی‌گیرند.
- این استاندارد برای گزارشگری مالی مزایای پایانخدمت کارکنان کاربرد ندارد(به استاندارد حسابداری بخش عمومی شماره ۸ با عنوان ”ذخایر، بدهیهای احتمالی و داراییهای احتمالی“ مراجعه شود).
۵ . مزایای بازنشستگی کارکنان شامل مزایایی است که پس از بازنشستگی به کارکنان یا افراد تحت تکفل آنها اعطا می‌شود و ممکن است از طریق پرداخت نقدی یا ارائه کالاها یا خدمات، به طور مستقیم به کارکنان، همسر، فرزندان یا سایر افراد تحت تکفل آنها یا از طریق پرداخت به دیگران (نظیر شرکتهای بیمه) تسویه شود.
تعاریف
۶ . اصطلاحات ذیل در این استاندارد با معانی مشخص زیر بکار رفته است:
- ارزش فعلی تعهدات مزایای معین: ارزش فعلی پرداختهای آتی مورد انتظار (بدون کسر کردن داراییهای طرح) که برای تسویه تعهدات ناشی از خدمات کارکنان در دوره جاری و دوره‌های گذشته لازم است.
- اکچوئری: حرفه‌ای است که با کمک دانش ریاضیات و آمار، احتمال وقوع رویدادهای آتی ارزیابی و آثار مالی ناشی از آنها برآورد می‌شود. اکچوئری از جمله برای محاسبه ذخایر بیمه‌ای، محاسبه تعهدات طرحهای مزایای بازنشستگی و تعیین حق بیمه‌های مربوط بکار می‌رود.
- اندازه‌گیری مجدد خالص بدهی (دارایی) طرح: شامل موارد زیر است:
- الف. سود و زیان اکچوئری، و
- ب. بازده داراییهای طرح، به استثنای مبالغی که در خالص مخارج مالی مربوط به خالص بدهی (دارایی) طرح منعکس شده است.
- بازده داراییهای طرح: عبارت است از سود سپرده‌های سرمایه‌گذاری، تسهیلات مالی اعطایی، سود سهام و سایر درآمدهای ناشی از داراییهای طرح همراه با سودها و زیانهای تحقق یافته و تحقق نیافته داراییهای طرح، پس از کسر مخارج اداره طرح و مالیات قابل پرداخت توسط طرح.
- خالص مخارج مالی مربوط به خالص بدهی (دارایی) طرح: تغییر خالص بدهی (دارایی) طرح مزایای معین طی دوره در نتیجه گذشت زمان.
- داراییهای طرح: عبارت است از داراییهای نگهداری شده توسط صندوق بازنشستگی کارکنان، یعنی داراییهایی که:
- الف. توسط صندوقی نگهداری می‌شود که دارای شخصیت قانونی مستقل از واحد گزارشگر است و تنها به منظور پرداخت یا تأمین مالی مزایای بازنشستگی کارکنان ایجاد شده است، و
- ب. تنها به منظور پرداخت یا تأمین مالی مزایای بازنشستگی کارکنان در دسترس است و اعتباردهندگان به واحد گزارشگر (حتی در هنگام ورشکستگی) به آن دسترسی ندارند، و آن داراییها نمی‌تواند به واحد گزارشگر برگردانده شود، مگر اینکه:
- ۱ . داراییهای باقی‌مانده در صندوق برای ایفای تمام تعهدات مزایای بازنشستگی کارکنان مربوط به طرح یا واحد گزارشگر کافی باشد، یا
- ۲ . داراییها برای جبران مزایایی که قبلاً توسط واحد گزارشگر پرداخت شده است، به آن واحد برگردانده شود.
- سود و زیان اکچوئری: تغییرات در ارزش فعلی تعهدات مزایای معین، ناشی از:
- الف. تعدیلات مبتنی بر واقعیت (آثار تفاوت بین مفروضات اکچوئری قبلی و آنچه واقعاً رخ داده است)، و
- ب. آثار تغییر در مفروضات اکچوئری.
- طرحهای با کمک معین: طرحهای مزایای بازنشستگی که بر اساس آن واحد گزارشگر مبالغ ثابت و توافق‌شده‌ای را به یک واحد گزارشگر جداگانه (صندوق) می‌پردازد و در صورتی که صندوق داراییهای کافی برای پرداخت تمام مزایای مربوط به خدمات دوره جاری و دوره‌های گذشته کارکنان در اختیار نداشته باشد، واحد گزارشگر هیچ تعهد قانونی یا عرفی برای پرداخت مبالغ بیشتر ندارد.
- طرحهای با مزایای معین: طرحهای مزایای بازنشستگی غیر از طرحهای با کمک معین است.
- طرحهای مزایای بازنشستگی: توافقهای رسمی یا غیررسمی که بر اساس آن واحد گزارشگر به کارکنان، مزایای بازنشستگی پرداخت می‌کند.
- مخارج خدمات: مخارج خدمات شامل موارد زیر است:
- الف. مخارج خدمات جاری: افزایش ارزش فعلی تعهدات مزایای معین که ناشی از خدمات کارکنان در دوره جاری است.
- ب. مخارج خدمات گذشته: تغییر در ارزش فعلی تعهدات مزایای معین بابت خدمات کارکنان در دوره‌های گذشته، که به دلیل تعدیل (ایجاد یا تغییر یا کنارگذاری) یا محدودسازی طرح مزایای بازنشستگی در دوره جاری ایجاد شده است. مخارج خدمات گذشته ممکن است مثبت (زمانی که مزایا به گونه‌ای ایجاد می‌شود یا تغییر می‌کند که ارزش فعلی تعهدات مزایای معین افزایش می‌یابد) یا منفی (زمانی که مزایا به گونه‌ای تغییر می‌کند که ارزش فعلی تعهدات مزایای معین کاهش می‌یابد) باشد.
- ج. هر گونه سود یا زیان تسویه.
- مزایای بازنشستگی: مزایایی که پس از بازنشستگی قابلپرداخت می‌باشد.
طرحهای با کمک معین و طرحهای با مزایای معین
- طرحهای مزایای بازنشستگی، توافقهایی است که واحد گزارشگر براساس آن، مزایای بازنشستگی ارائه می‌کند. واحد گزارشگر این استاندارد را برای این توافقها، صرف نظر از تأسیس واحد گزارشگر جداگانه به منظور دریافت کمکها و پرداخت مزایا، بکار می‌گیرد. موارد زیر نمونه‌هایی از مزایای بازنشستگی است:
الف . حقوق و مستمری بازنشستگی،
ب . سایر مزایای بازنشستگی، نظیر بیمه عمر و خدمات درمانی دوران بازنشستگی، و
ج . مستمری ازکارافتادگی.
- طرحهای مزایای بازنشستگی براساس ماهیت اقتصادی طرح که از مفاد و شرایط اصلی آن نشأت می‌گیرد، به عنوان “طرح با کمک معین” یا “طرح با مزایای معین” طبقه‌بندی می‌شود.
۹ . در طرح با کمک معین، تعهد قانونی یا عرفی واحد گزارشگر محدود به مبلغی است که برای کمک به صندوق توافق شده است. از این رو، مبلغ مزایای بازنشستگی دریافتی کارکنان معادل مجموع مبلغ کمکهای پرداختی توسط واحد گزارشگر (و در برخی موارد کارکنان) به صندوق بازنشستگی و بازده سرمایه‌گذاری صندوق است. در‌نتیجه، ریسک اکچوئری (مزایا کمتر از حد انتظار باشد) و ریسک سرمایه‌گذاری (سرمایه‌گذاریهای صندوق برای تأمین مزایای مورد انتظار کافی نباشد) متوجه کارکنان می‌باشد.
- نمونه‌هایی که درآن تعهد واحد گزارشگر به مبلغ توافق شده برای کمک به صندوق محدود نمی‌شود، زمانی است که واحد گزارشگر به دلایل زیر تعهد قانونی یا عرفی داشته باشد:
الف . مبلغ مزایای طرح لزوماً محدود به مبلغ کمکها نباشد،
ب . بازده مشخص برای کمکها، به طور مستقیم یا از طریق طرح تضمین شده باشد، یا
پ . رویه‌های غیر رسمی وجود داشته باشد که منجر به تعهد عرفی شود. برای مثال، تعهد عرفی ممکن است هنگامی ایجاد شود که واحد گزارشگر سابقه افزایش مزایای کارکنان پیشین به موازات تورم را دارد، حتی اگر تعهد قانونی برای آن وجود نداشته باشد.
- در طرحهای با مزایای معین:
الف . تعهد واحد گزارشگر ارائه مزایای مورد توافق به کارکنان فعلی و پیشین است، و
ب . به لحاظ محتوایی، ریسک اکچوئری (مزایا بیش از حد انتظار باشد) و ریسک سرمایه‌گذاری، متوجه واحد گزارشگر است. در صورتی که بازده سرمایه‌گذاری کمتر از میزان مورد انتظار باشد یا پیش‌بینی‌های اکچوئری به نحو مطلوب محقق نشود، تعهد واحد گزارشگر ممکن است افزایش یابد.
مزایای بازنشستگی: طرحهای با کمک معین
۱۲ . حسابداری طرحهای با کمک معین ساده است زیرا تعهد واحد گزارشگر برای هر دوره به میزان مبلغی است که برای آن دوره پرداخت خواهد شد. در نتیجه، نیازی به اکچوئری نیست و امکان وقوع سود یا زیان اکچوئری نیز وجود ندارد. علاوه بر این، تعهدات به صورت تنزیل نشده اندازه‌گیری می‌شود به جز در مواردی که سررسید تعهدات بیش از ۱۲ ماه پس از پایان دوره‌ای است که کارکنان خدمات مربوط را ارائه کرده‌اند.
شناسایی و اندازه‌گیری
۱۳ . واحد گزارشگر باید در ازای خدمات کارکنان، کمک قابل پرداخت به طرح با کمک معین را به صورت زیر شناسایی کند:
الف . به عنوان بدهی، پس از کسر مبالغی که قبلاً پرداخت شده است. در صورتی که مبالغ پرداختی بیش از کمکهای مربوط به خدمات ارائه شده کارکنان تا پایان دوره گزارشگری باشد، مازاد باید تا میزانی که مبلغ پیش‌پرداخت منجر به کاهش پرداختهای آتی یا بازپس‌گیری مازاد پرداختی شود، به عنوان دارایی (پیش‌پرداخت هزینه) شناسایی گردد، و
ب . به عنوان هزینه، مگر اینکه استاندارد دیگری شمول کمکها در بهای تمام شده یک دارایی را مجاز یا الزامی کرده باشد (برای مثال، به استاندارد”حسابداری موجودی مواد و کالا“ و استاندارد ”داراییهای ثابت مشهود“ مراجعه شود).
۱۴ . در مواردی که سررسید پرداخت کمک به طرحی با کمک معین بیش از ۱۲ ماه پس از پایان دوره‌ای است که کارکنان خدمات مربوط را ارائه کرده‌اند، واحد گزارشگر باید با استفاده از نرخ تنزیل مشخص شده در بند ۳۹ آن را تنزیل کند.
مزایای بازنشستگی: طرحهای با مزایای معین
۱۵ . حسابداری طرحهای با مزایای معین پیچیده است زیرا برای اندازه‌گیری تعهدات و هزینه به مفروضات اکچوئری نیاز است و امکان وقوع سود و زیان اکچوئری نیز وجود دارد. علاوه بر این، تعهدات به صورت تنزیل شده اندازه‌گیری می‌شوند زیرا اغلب چندین سال پس از ارائه خدمات کارکنان، تسویه می‌شوند.
شناسایی و اندازه‌گیری
۱۶ . طرح با مزایای معین ممکن است تأمین مالی نشده باشد، یا تأمین مالی تمام یا بخشی از آن از طریق کمکهای واحد گزارشگر، و گاهی خود کارکنان، به یک واحد گزارشگر یا صندوقی مستقل صورت گیرد و مزایای کارکنان از طریق آن واحد گزارشگر یا صندوق مستقل پرداخت شود. پرداخت مزایای تأمین مالی شده در سررسید نه تنها به وضعیت مالی و عملکرد سرمایه‌گذاری آن صندوق بستگی دارد، بلکه به توانایی واحد گزارشگر برای جبران کسری داراییهای صندوق نیز وابسته است. بنابراین، از نظر ماهیت، واحد گزارشگر ریسکهای اکچوئری و سرمایه‌گذاری مربوط به طرح را متحمل می‌شود. در نتیجه، هزینه شناسایی شده برای طرح با مزایای معین لزوماً معادل کمک تعهد شده برای آن دوره نیست.
- حسابداری طرحهای با مزایای معین توسط واحد گزارشگر شامل مراحل زیر است:
الف . تعیین خالص بدهی (دارایی) طرح، به صورت زیر:
۱ . استفاده از اکچوئری برای برآورد اتکاپذیر مبلغ مزایایی که به کارکنان در ازای خدمات آنها در دوره جاری و دوره‌های گذشته تعلق گرفته است (به بندهای ۲۶ تا ۲۸ مراجعه شود). بدین منظور، واحد گزارشگر میزان مزایای قابل انتساب به دوره جاری و دوره‌های گذشته را تعیین می‌کند (به بندهای ۲۹ تا ۳۲ مراجعه شود) و مفروضات اکچوئری مؤثر بر مزایا از قبیل متغیرهای جمعیت‌شناسی(نظیر گردش شغلی و مرگ و میر کارکنان) و متغیرهای مالی (نظیر افزایش آتی دستمزدها و مخارج درمانی) را برآورد می‌نماید (به بندهای ۳۳ تا ۵۱ مراجعه شود)،
- تنزیل آن مزایا بهمنظور تعیین ارزش فعلی تعهدات طرح و مخارج خدمات جاری (به بندهای ۲۶ تا ۲۸ و ۳۹ تا ۴۲ مراجعه شود)،
۳ . کسر نمودن ارزش منصفانه داراییهای طرح (به بندهای ۶۴ تا ۶۶ مراجعه شود) از ارزش فعلی تعهدات مزایای معین.
ب . تعیین مبلغی که در صورت تغییرات در وضعیت مالی دوره شناسایی می‌شود، شامل:
۱ . مخارج خدمات جاری (به بندهای ۲۹ تا ۳۲ مراجعه شود)،
۲ . مخارج خدمات گذشته و سود یا زیان تسویه طرح (به بندهای ۵۲ تا ۶۳ مراجعه شود)،
۳ . خالص مخارج مالی مربوط به خالص بدهی (دارایی) طرح (به بندهای ۷۰ تا ۷۲ مراجعه شود).
پ . تعیین تفاوت ناشی از اندازه‌گیری مجدد خالص بدهی (دارایی) طرح که در صورت گردش حساب تغییرات در ارزش خالص شناسایی می‌شود، شامل:
۱ . سود و زیان اکچوئری (به بندهای ۷۴ و ۷۵ مراجعه شود)، و
۲ . بازده داراییهای طرح، به جز مبالغی که در محاسبه خالص مخارج مالی مربوط به خالص بدهی (دارایی) طرح منظور شده است (به بند ۷۶ مراجعه شود).
در مواردی که واحد گزارشگر بیش از یک طرح با مزایای معین دارد، این رویه‌ها برای هر یک از طرحهای بااهمیت به طور جداگانه بکار گرفته می‌شود.
- واحد گزارشگر باید ارزش فعلی تعهدات مزایای معین و ارزش منصفانه داراییهای طرح را در فواصل زمانی منظم تعیین کند؛ به گونه‌ای که مبالغ شناسایی شده در صورتهای مالی با مبالغی که در صورت تعیین آنها در پایان دوره گزارشگری به‌دست می‌آمد تفاوت قابل توجهی نداشته باشد.
- این استاندارد واحد گزارشگر را تشویق می‌کند که دراندازه‌گیری تمام تعهدات بااهمیت مزایای بازنشستگی از اکچوئر دارای صلاحیت حرفه‌ای استفاده کند امّا آن را ملزم نمی‌کند. در عمل، ممکن است واحد گزارشگر از یک اکچوئر دارای صلاحیت حرفه‌ای بخواهد که قبل از پایان دوره گزارشگری ارزیابی کاملی از تعهدات واحد گزارشگر به عمل آورد. با این وجود، نتایج این ارزیابی برای رویدادها و تغییرات بااهمیت شرایط (از جمله تغییر قیمتهای بازار و نرخهای سود تضمین شده)، تا پایان دوره گزارشگری تعدیل می‌شود.
- دربرخی موارد، برآوردها، میانگین‌ها و محاسبات کلی ممکن است تقریب اتکاپذیری از محاسبات تفصیلی تشریح شده در این استاندارد باشد.
حسابداری تعهدات عرفی
- واحد گزارشگر باید علاوه‌بر تعهدات قانونی ناشیاز شرایط رسمی طرح با مزایای معین، هرگونه تعهد عرفی ناشی از رویه‌های غیر رسمی را نیز به حساب منظور نماید. رویه‌های غیر رسمی زمانی منجر به تعهد عرفی می‌شود که واحد گزارشگر هیچ گزینه منطقی به جز پرداخت مزایای کارکنان نداشته باشد. نمونه‌ای از تعهد عرفی زمانی است که تغییر در رویه‌های غیر رسمی واحد گزارشگر به روابط واحد گزارشگر با کارکنان آسیب جدی وارد می‌کند.
- مفاد رسمی طرح با مزایای معین ممکناست به واحد گزارشگر اجازه دهد که به تعهد خود در قبال طرح خاتمه دهد. با این وجود، معمولاً خاتمه طرح در صورتی که کارکنان در استخدام واحد گزارشگر باقی بمانند، برای واحد گزارشگر دشوار است. بنابراین، در غیاب شواهد نقض‌کننده، در حسابداری مزایای بازنشستگی فرض می‌شود که تعهدات فعلی واحد گزارشگر در قبال این مزایا در طول باقی‌مانده دوران خدمت کارکنان همچنان پابرجا خواهد ماند.
صورت وضعیت مالی
۲۳ . واحد گزارشگر باید خالص بدهی (دارایی) طرح را در صورت وضعیت مالی شناسایی کند.
۲۴ . خالص دارایی طرح، زمانی به وجود می‌آید که کمک به طرح بیش از میزان مورد نیاز باشد یا سود اکچوئری ایجاد گردد. در چنین مواردی، واحد گزارشگر خالص دارایی طرح را شناسایی می‌کند، زیرا:
الف. واحد گزارشگر بر منابعی کنترل دارد، که این کنترل به مفهوم توانایی استفاده از مازاد جهت ایجاد منافع آتی است،
ب . این کنترل نتیجه رویدادهای گذشته است (کمکهای پرداختی توسط واحد گزارشگر و خدمات ارائه شده توسط کارکنان)، و
ج . منافع اقتصادی آتی، به شکل کاهش پرداختهای آتی یا استرداد مازاد پرداختی، در دسترس واحد گزارشگر است.
شناسایی و اندازه‌گیری:
ارزش فعلی تعهدات مزایای معین و مخارج خدمات جاری
۲۵ . متغیرهای بسیاری نظیر آخرین حقوق، گردش شغلی و مرگ و میر کارکنان، و روندهای مخارج بهداشتی و درمانی و برای طرحهای تأمین مالی شده سود سپرده‌گذاری دارایی طرح ممکن است مخارج نهایی طرح با مزایای معین را تحت تأثیر قرار دهد. درمورد مخارج نهایی طرح، عدم اطمینان وجود دارد و این عدم اطمینان احتمالاً برای مدت زمانی طولانی باقی خواهد ماند. به منظور اندازه‌گیری ارزش فعلی تعهدات مزایای معین و مخارج خدمات جاری مربوط، لازم است که:
الف . یک روش ارزیابی مبتنی بر اکچوئری بکار گرفته شود (به بندهای ۲۶ تا ۲۸ مراجعه شود)،
ب . مزایا به دوره‌های ارائه خدمات تخصیص داده شود (به بندهای ۲۹ تا ۳۲ مراجعه شود)، و
ج . مفروضات اکچوئری تعیین شود (به بندهای ۳۳ تا ۵۱ مراجعه شود).
روش ارزیابی مبتنی بر اکچوئری
۲۶ . واحد گزارشگر باید برای تعیین ارزش فعلی تعهدات مزایای معین، مخارج خدمات جاری مربوط و مخارج خدمات گذشته از روش ”تعلق مزایای پیش‌بینی شده به تناسب خدمات“ استفاده کند.
۲۷ . در روش ”تعلق مزایای پیش‌بینی‌شده به تناسب خدمات“، هر دوره ارائه خدمات به عنوان یک واحد اضافی حق برخورداری از مزایا تلقی (به بندهای ۲۹ تا ۳۲ مراجعه شود) و برای تعیین تعهد نهایی، هر واحد به طور جداگانه اندازه‌گیری می‌شود (به بندهای ۳۳ تا ۵۱ مراجعه شود).
