نسبت وصول چک‌ها بهبود یافت
رشد ارزشی چک‌های برگشتی همتراز رشد تعدادی آنها در مهرماه نبود. آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد درحالی‌که در مهرماه تعداد چک‌های برگشتی حدودا ۹ درصد رشد کرد، ارزش آنها کمتر از ۲ درصد صعود را پشت سر گذاشت.
همین فعل و انفعال موجب افت ۶۰۰ هزار تومانی هر چک برگشتی شد. نیمه خالی لیوان در بررسی این پدیده اینکه چک‌های خرد برگشت خورده در مهرماه رشد قابل‌ملاحظه‌ای کرده و این به معنی وجود کاستی در برخی کسب‌و‌کارهای خرد است. اما نیمه پرلیوان از این نظر دیده می‌شود که عقب ماندن ارزش چک برگشتی از چک وصولی موجب شده تا برای چهارمین ماه متوالی، نسبت ارزشی چک برگشتی به کل چک‌های مبادلهای با افت روبه‌رو شود. همچنین آمارها نشان می‌دهد که از نظر تعدادی، استان کهکیلویه و بویراحمد و «مناطق آزاد» بیشترین ریسک چک را دارند. در این مناطق تقریبا به ازای هر ۴ چک صادر شده، یک چک برگشت می‌خورد. در طرف مقابل بهترین وضعیت کشور در استان گیلان وجود دارد که به ازای هر ۹ چک، یک چک برگشت می‌خورد. از نظر ارزشی نیز استان هرمزگان پرریسک‌ترین استان کشور محسوب می‌شود. از نظر این شاخص نیز مناطق آزاد جز مناطق با ریسک بالای چک تلقی می‌شوند. در این مناطق به ازای هر ۱۰۰ هزار تومان چک، ۳۲ هزار تومان برگشت می‌خورد. در این شاخص بهترین وضعیت کشور در استان‌های گیلان، البرز و کرمانشاه وجود دارد که به ازای ۱۰۰ هزار تومان چک، ۱۷ هزار تومان، برگشتی چک وجود دارد.
از چک به‌عنوان یک شاخص اعتبار در بازار یاد می‌شود. آمار و ارقام چک‌های وصول‌شده می‌تواند منعکس‌کننده وضعیت کسب‌و‌کار در کشور باشد. بانک مرکزی آمار چک‌های مبادلهای کل کشور در اولین ماه پاییز را منتشر کرد. در آغاز پاییز، تعداد چک‌های مبادله شده کشور با افزایش همراه شد. این افزایش به میزان ۳/ ۸ درصد در عرض یک ماه بود و باعث شد تعداد کل چک‌های مبادلهای به مرز ۱۰ میلیون فقره برسد. این بیشترین تعداد چک مبادله‌شده در طول یک ماه، برای سال‌جاری است. اما افزایش میزان چک‌ها همراه با افزایش ارزش آنها نیز بود. در مهرماه ارزش کل چک‌های مبادله‌شده در سطح کشور به ۴/ ۶۱ هزار میلیارد تومان رسید. اما این میزان برخلاف تعداد، بالاترین مقدار سال‌جاری نیست. در مرداد با اینکه تعداد چک‌های کمتری نسبت به مهر رد و بدل شده بود، اما ارزش بالاتری را ثبت کرده بود. آنچه باعث این اتفاق شده است، رشد کم‌رمق ارزش چک‌های مبادلهای است. در واقع رشد ارزشی چک‌ها همپای رشد تعدادی آنها نبوده است. ارزش چک‌های در مهرماه به میزان ۳/ ۴ درصد افزایش یافت که تقریبا نصف سرعت رشد تعدادی آنها محسوب می‌شود. می‌توان این‌طور تعبیر کرد که افزایش تعداد چک‌های مبادله‌شده در کشور در اولین ماه پاییز ناشی از رد و بدل چک‌های ارزان‌قیمت بوده است.
تقابل چک برگشتی و وصولی
در تقابل بین چک‌های وصول شده و چک‌های برگشتی در مهرماه، آمار از برتری چک‌های وصولی به لحاظ ارزشی خبر می‌دهد. چک‌های مبادلهای از مجموع چک‌های وصولی و برگشتی به‌دست می‌آید. بین چک‌های وصولی و چک‌های برگشتی دو نوع وجود دارد. تقابل اول در مورد تعداد چک‌ها است. در این تقابل دست برتر با چک‌های برگشتی است. در حقیقت چک‌های برگشتی سهم بیشتری را در افزایش ۳/ ۸ درصدی چک‌های مبادلهای در مهرماه داشتند. تعداد چک‌های برگشت‌خورده در مهرماه رشد ۹ درصدی یافت؛ درحالی‌که این میزان برای چک‌های وصولی ۲/ ۸ درصد گزارش شده است. در نتیجه رشد چک‌ها در مهرماه را باید به رشد چک‌های برگشتی منسوب کرد.
اما رشد ارزشی چک‌ها در آغاز پاییز، مدیون چک‌های وصول شده است. رشد ارزشی چک‌های وصولی از چک‌های برگشتی شدیدتر بوده و عامل اصلی رشد ارزشی چک‌ها تلقی می‌شود. رشد ارزشی چک‌های برگشتی در اولین ماه پاییز ۵درصد بوده، درحالی‌که این عدد برای چک‌های برگشتی ۳ درصد کمتر بوده است. نتیجه‌ای که به‌دست می‌آید اینکه چک‌های برگشت خورده عمدتا از مبالغ خرد بوده است. در واقع باوجود رشد ۹ درصدی تعداد چک‌های برگشتی، میزان ارزشی آنها کمتر از ۲ درصد افزایش یافته است. هجوم برگشت خوردن چک‌های خرد موجب این رخداد در مهرماه شده است. ارزش میانگین چک‌های مبادلهای، وصولی و برگشتی نیز تایید‌کننده این نکته است. ارزش هر چک مبادلهای در کشور تقریبا به ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان در مهرماه رسیده است. این عدد نسبت به شهریور ماه حدودا ۲۰۰ هزار تومان کاسته شده است. این کاهش برای چک‌های وصولی تقریبا مشابه این مقدار بوده است. اما در مورد چک‌های برگشتی قضیه متفاوت است. میزان کاهش ارزشی چک‌های برگشتی در مهرماه نزدیک به ۶۰۰ هزار تومان محاسبه شده است. افت ارزش چک برگشتی می‌تواند پیام‌آور یک نکته منفی باشد که در آن برخی کسب وکارهای خرد به مشکل خورده و همین عامل سبب وصول نشدن چک‌های آنها شده است.
اما نکته مثبت این است که با افت ارزش چک برگشتی، در ۴ ماه مبادلهای نسبت چک‌های برگشتی به مبادلهای کاهشی شده است. این نسبت که در خرداد ماه ۱/ ۲۳ درصد بود، با کاهشی مستمر به ۳/ ۲۱ درصد در مهرماه رسیده است. چک‌های برگشتی از نظر ارزشی همانند چک‌های وصولی حرکت نکرده است و همین باعث شده تا نسبت چک برگشتی به چک مبادلهای از نظر ارزشی افت کند.
ریسک بالای چک در مناطق آزاد
درحالی‌که در کل کشور، نسبت تعداد چک‌های برگشتی به چک‌های مبادلهای، ۷/ ۱۵ درصد است، این نسبت برای ۴ استان بالای ۲۰ درصد گزارش شده است. بیشترین نسبت چک‌های برگشتی در کهگیلویه و بویراحمد با نسبت ۷/ ۲۵ درصد رخ داده است. در واقع در این استان، به ازای هر ۴ چک صادر شده، بیش از یک چک برگشت می‌خورد. نزدیک‌ترین منطقه به این استان از نظر ریسک چک، مناطق آزاد است. این مناطق با نسبت ۸/ ۲۴ درصدی چک‌های برگشتی، دومین منطقه پرریسک چک در کشور محسوب می‌شود. نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادلهای در استان‌های کردستان و هرمزگان نیز بالای ۲۰ درصد است. در این شاخص استان‌های گیلان و یزد بهترین وضعیت را دارند. در استان گیلان از هر ۹ چک صادر شده، یک چک برگشت می‌خورد که بهترین در ایران محسوب می‌شود. در استان تهران نیز این نسبت پایین‌تر از میانگین کل کشور و ۳/ ۱۵ درصد است.
به لحاظ ارزشی هر چند استان گیلان بار دیگر بهترین رتبه را دارد اما رتبه‌بندی بقیه استان‌ها دچار تغییر می‌شود. نسبت ارزشی چک برگشتی در کل کشور ۳/ ۲۱ درصد است؛ درحالی‌که این نسبت در ۵ استان، بالای ۳۰ درصد است. بیشترین ریسک چک در استان هرمزگان از نظر ارزشی وجود دارد. در این استان نسبت تعداد چک‌های برگشتی ۸/ ۳۷ درصد است. اما در این شاخص نیز مناطق آزاد جزو دسته پرریسک قرار می‌گیرد؛ چراکه به ازای هر ۱۰۰ هزار تومان چک صادر شده در این مناطق، بیش از ۳۲ هزار تومان آن برگشت می‌خورد. استان یزد نیز به‌رغم اینکه از نظر تعدادی وضعیت مطلوبی دارد، اما از نظر ارزشی در پایین جدول قرار می‌گیرد. در این استان نیز ریسک برگشت خوردن چک در هر ۱۰۰ هزار تومان، بیش از ۳۰ هزار تومان ارزیابی می‌شود. استان‌های لرستان و ایلام نیز جزو این دسته محسوب می‌شوند. در طرف مقابل، بهترین وضعیت در استان‌های گیلان، البرز و کرمانشاه وجود دارد. در این استان‌ها به ازای هر ۱۰۰ هزار تومان چک صادره، کمتر از ۱۸ هزار تومان آن برگشت خورده است.
