یکی از خدمات مهم در زمینه تامین اجتماعی پرداخت مقرری بیمه بیکاری است. این حمایت به لحاظ سازوکار حساس و پرهزینه آن در مراتب نسبتا بالایی از نظر ارائه خدمات تامین اجتماعی قرارمیگیرد و کشــورهایی که این نوع حمایت را در نظام اقتصادی و اجتماعی خود به کارگرفته اند تعداد قابل توجهی را شامل نمیشوند. عموما زمانی استفاده ازحمایتهای بیمه بیکاری اتفاق می افتد که کشور به لحاظ اقتصادی و منابع مالی به سطح قابل قبولی از بالندگی و رشد رسیده باشد، تا بتواند هزینه های قابل توجه آن را به دوش بکشد. در منطقه آسیا تنها ۴یا۵کشور به ارائه این خدمات میپردازند، که ایران یکی از آنهاست.
حمایتهای مربوط به بیکاری در کشــورها به دو صورت اســت. پرداخت مقرری بیمه بیکاری بر اساس سازوکار بیمه ای و کمک به بیکاران از طریق منابع عمومی و مالیات. در روش اول که در ایران نیز استفاده میشود، سازمانهای بیمه با اخذ مبلغ مشخصی به عنوان حق بیمه، در مواقع لزوم و بیکاری بلااختیار بیمه شده،حمایتهای خود را ارائه میدهند که شــامل خدمات بیمه ای و درمانی است.در شیوه دوم دولتها خود را متعهدمیکنند تا کلیه بیکاران را مشمول حمایتهای ویژه خود از قبیل پرداخت مقرری ماهانه قرار دهند. در هردو نوع پرداخت حق بیمه لازم است ملاحظات خاصی در نظر گرفته شود، که در صورت عدم توجه به آنها ممکن است به سیستم اشتغال، تولید و بهره وری نیروی کار آسیب برسد. این ملاحظات عبارتند از:
- همواره باید توجه داشت که پرداخت مقرری بیمه بیکاری تعهدی کوتاه مدت و موقت اســت و نباید به صورت خدماتی طولانی مدت ارائه شود. مدت پرداخت باید به گونه‌ای محاسبه و تعیین شود که مانع تلاش برای اشتغال مجدد افراد نشود. این مدت در کشورهایی که خدمات بیمه بیکاری ارائه‌میدهند، بسیار کوتاه است و میانگین آن بین ۶ماه تا یک سال است. متاسفانه این مدت در ایران بسیار بالاست و به ۵۰ماه بــرای متاهلین و متکفلین و ۳۶ماه برای مجردین بالغ میشود. یکی از نیازهای اصلاحی قوانین در این خصوص تعدیل و کاهش دوره دریافت مقرری بیمه بیکاری در کشور است.
- مقرری بیمه بیکاری‌به‌هیچ‌وجه نباید بیشــتر یا معادل دستمزد حالت اشتغال فرد باشد. زیرا اگراینگونه باشد رغبت برای ورود به بازار کار و اشــتغال مجدد کاهش می‌یابد و فرد به تنبلی و بیکارگی عادت کرده وبه‌تدریج از چرخه کار خارج میشود. از همین روست که براساس قانون بیمه بیکاری میزان پرداخت مقرری بیمه بیکاری معادل ۵۵درصد حقوق تعیین شده و با توجه به افزایشهای ناشی از تعداد عائله و افراد تحت تکفل نباید از ۸۰درصد حقوق فرد در هنگام اشتغال تجاوز کند. البته طبق ماده ۱۱۱قانون تامین اجتماعی در هر صورت باید حداقل حقوق قانون کار به شخص بیکار پرداخت شود.
- در نظام بیمه ای یکی از شرایط دریافت مقرری بیمه بیکاری از دست دادن شغل بدون اراده و اختیار است. بنابراین چنانچه بیمه‌شده از طریق استعفا و یا ترک کار بیکار شود، نمیتواند از مقرری مذکور بهره‌مند شود. وجود چنین شرطی برای اخذ مقرری کاملا واضح و روشن است، چراکه تصور پرداخت مقرری نباید موجب ترک کار اختیاری و تنبلی افراد شود. در تامین‌اجتماعی ایران علاوه بر شرط فوق،بیمه‌شــده بیکار باید حداقل ۶ماه سابقه پرداخت‌حق‌بیمه نیز داشته باشد.
- از آنجا که‌بیکاری یکی از معضلات عمده اجتماعی اســت که مخاطرات خاص خود را دارد و بزه‌های دیگری را به دنبال میآورد، دولتها در اجرای آن به منظور جلوگیری از عواقب آن، مشــارکت عمده و جدی دارند و عموما بخشــی از منابــع مالی آن را به عهده میگیرند. بنابراین باید گفت مقررات بیمه بیکاری در زمره قواعد آمره است که دولتها نه‌تنها اجرای آن را تضمین میکنند، بلکه بعضا خود نیز بخشی از هزینه‌های آن را به دوش میکشند.
منبع» آتیه نو / محمد حسین قشقایی / کارشناس تامین اجتماعی
