۱۲ پازل در آینده اقتصاد ایران

[۱۲ پازل در آینده اقتصاد ایران]

مسعود احمد
رئیس بخش خاورمیانه و آسیای میانه صندوق بین‌المللی پول

سوال ۱: اثر حذف تحریم‌های ایران پس از اجرای توافق هسته‌ای بر اقتصاد ایران و برون‌ریز آن در اقتصاد جهانی چگونه خواهد بود؟
توافق اخیر بین گروه ۱+۵ و ایران اجازه می‌دهد تا اکثر تحریم‌های اقتصادی و قابل توجه ایران برداشته شود و این مساله به شدت چشم‌انداز اقتصاد ایران را بهبود می‌دهد. سرریز اثرات لغو تحریم‌ها بر سایر نقاط جهان به احتمال بسیار زیاد مثبت خواهد بود.

سوال ۲: چرا حذف تحریم‌های ایران برای اقتصاد جهانی نیز آثار مثبتی به همراه خواهد داشت؟
به دو دلیل: اول اینکه لغو تحریم‌ها علیه ایران به افزایش تولید و صادرات نفت این کشور و در نتیجه تشدید مازاد عرضه در بازار منجر خواهد شد و همین امر می‌تواند مانند موتوری محرک برای اقتصاد جهانی باشد. دوم اینکه شرایط سرمایه‌گذاری و تجارت با ایران تسهیل خواهد شد و این مساله بر اقتصاد ایران و جهان آثار مثبت به همراه خواهد داشت.

سوال۳: تحریم‌ها چقدر بر اقتصاد کلان ایران موثر بودند؟
از اواخر سال ۲۰۱۱ که تحریم‌ها شدت یافتند اقتصاد ایران طی دو سال ۹ درصد کوچک‌تر شد. در همین زمان به ناگاه ارزش پول ملی ایران کاهش یافت و در ژوئن ۲۰۱۳ تورم
۱۲ ماهه که بخش عمده‌ای از آن از سمت عرضه بود به ۴۵ درصد رسید. بیکاری افزایش و مشارکت کاهش یافت.

سوال ۴: پس از روی کار آمدن دولت جدید در ایران وضعیت اقتصادی چه تغییراتی را تجربه کرد؟
حصول یک توافق موقت با گروه ۱+۵ در نوامبر ۲۰۱۳ (آذر ماه ۹۲) همراه با احتیاط در سیاست‌های معقول اقتصاد کلان داخلی، به بخش‌های مختلف، به ویژه نفت، حمل‌و‌نقل و تولید انگیزه قابل توجهی داد. در سال  ۲۰۱۵- ۲۰۱۴ (۹۳) تولید ناخالص داخلی واقعی ۳ درصد رشد کرد و تورم۱۲ ماهه به‌طور مشخصی کاهش یافت و ثباتی در حدود ۱۵ درصد یافت. با این حال، تا پایان سال ۲۰۱۵-۲۰۱۴، سطح فعالیت اقتصادی هنوز ۶ درصد کمتر از میزان آن در سال ۲۰۱۲-۲۰۱۱(۹۰) بوده است. میزان بیکاری ۲/ ۱۰ درصد اعلام شده و تورم هنوز دو رقمی است.

سوال ۵: آیا تحریم‌ها بهره‌وری در ایران را نیز تحت تاثیر قرار داده‌اند؟
بله، کوچک‌تر شدن اقتصاد ایران بازتابی از افت شدید بهره‌وری نسبت به روند آن است به‌طوری‌که تا پیش از وضع تحریم‌ها در بخش غیرنفتی شاهد میانگین رشد ۵ درصد در سال در تولید هر کارگر بودیم. این شاخص خود تحت تاثیر دو شاخص انباشت سرمایه و بهره‌وری عوامل تولید قرار دارد که هر دو شاخص نیز رشد اندکی داشته‌اند. نمودار ۱، سه شاخص تغییرات در بهروه‌وری کل عوامل تولید و تغییرات در سرمایه سرانه و در مجموع میزان بهره‌وری نیروی کار را طی ۲۵ سال گذشته ایران نشان می‌دهند.

سوال۶: تاثیر تحریم‌ها بر بخش نفت ایران چقدر بوده است؟
در این بخش صادرات ایران از ۵/ ۲ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۱ به حدود یک میلیون بشکه در روز تقلیل یافته است. همچنین تولید نفت در ایران نیز از ۴ میلیون بشکه در روز به ۸/ ۲ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است. پیش‌بینی می‌شود با لغو تحریم‌های نفتی میزان تولید نفت ایران ظرف مدت ۵ سال افزایش خواهد یافت. نمودار ۲ روند تولید و صادرات نفت ایران را از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰ نشان می‌دهد.

سوال ۷: لغو تحریم‌ها از چه کانال‌هایی موجب رشد اقتصادی ایران خواهد شد؟
رشد اقتصادی ایران بر اثر چهار عامل افزایش می‌یابد:
۱- ‌افزایش صادرات و تسهیل حمل و نقل نفت و محصولات نفتی
۲- رفع موانع بانکی و خدمات مالی از جمله دسترسی مجدد به سیستم پرداخت بین‌المللی (سوئیفت)
۳- دسترسی به دارایی‌های مالی خارجی
۴- فروش، تامین قطعات و انتقال کالاها و خدمات در بخش‌های خودرو و حمل و نقل هوایی همچنین سرمایه‌گذاری‌های خارجی مربوط به این بخش‌ها.

سوال ۸: کلیدی‌ترین دستاوردهای لغو تحریم‌های ایران چیست؟
لغو تحریم‌ها منافع بسیاری برای ایران به ارمغان می‌آورد که سه دستاورد برای ایران مهم‌تر هستند:
۱- شوک مثبت تقاضای خارجی برای صادرات نفتی و هم برای صادرات غیرنفتی
۲- کاهش هزینه تجارت خارجی و مبادلات مالی به‌عنوان شوک تجاری مثبت عمل می‌کند. این کاهش هزینه، قیمت واردات را کاهش داده و قیمت صادرات را افزایش می‌دهد.
۳- اثر ثروت از طریق دسترسی به منابع بلوکه شده خارجی
اثر ثروت روی‌هم رفته بهبود چشمگیری را در چشم‌انداز اقتصادی ایران طی سال‌های آینده ایجاد می‌‌کند و تاثیر نامطلوب کاهش شدید قیمت جهانی نفت طی چند سال گذشته را خنثی می‌کند.

سوال ۹: در سال جاری میلادی و همچنین سال آینده میلادی رشد اقتصادی ایران چقدر پیش‌بینی می‌شود؟
اگر همه شرایط لغو تحریم‌ها مناسب پیش بروند، در سال جاری میلادی رشد اقتصادی ایران ۸/ ۰ درصد و در سال آینده میلادی رشد ۴/ ۴ درصد پیش‌بینی می‌شود.

سوال ۱۰: در۵سال آینده شمسی یعنی سال‌های ۹۵ تا ۹۹ (۲۰۱۷-۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱-۲۰۲۰) رشد اقتصادی ایران چقدر پیش‌بینی می‌شود؟
مدل‌های صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهند که رشد اقتصادی ایران در سال ۹۵ شمسی ۱/ ۵ درصد و در سال پس از آن یعنی سال ۹۶ شمسی تا ۵/ ۵ درصد پیش‌‌بینی می‌شود و در سال‌های ۹۷ رشد به ۱/ ۴ و در سال ۹۸ به ۸/ ۳ و مجددا در سال ۹۹ به ۱/ ۴ افزایش خواهد یافت. اما نکته جالب توجه این است که عوامل ایجاد رشد در این سال‌ها متفاوت خواهند بود. نمودار ۳ پیش‌بینی رشد ۵ سال آینده شمسی ایران را نشان می‌دهد.

سوال ۱۱: چه عواملی در ۵ سال آینده باعث رشد اقتصادی ایران خواهند شد؟
در سال‌های آغازین رفع تحریم‌ها افزایش تولید نفت و مشتقات دلیل اصلی رشد خواهد بود اما با گذشت زمان افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تجاری عامل رشد خواهند بود. افزایش تولید نفت حدود سه‌چهارم رشد اقتصادی ایران در سال ۹۵ و حدود دوسوم رشد اقتصادی در سال ۹۶ را محقق خواهند کرد و در این فاصله کاهش هزینه‌های تجارت و مبادلات مالی نقش کمرنگی در افزایش رشد خواهند داشت. اما با گذشت زمان، فضای اقتصادی بهبود می‌یابد و رشد تولید نفت چندان نخواهد بود بنابر این از آنجا که کاهش هزینه مبادلات موجب ترغیب سرمایه‌گذاری و بهره‌وری به ویژه در تولید و ساخت و ساز خواهد شد، این دو عامل تبدیل به محرک‌های اصلی رشد خواهند شد. نمودار ۳ نقش هریک از عوامل را در رشد اقتصادی سال‌های ۹۵ تا ۹۹ نشان می‌دهد.

سوال ۱۲: صندوق بین‌المللی پول میزان تورم در ایران را در سال جاری و سال آینده میلادی چقدر پیش‌بینی می‌کند؟
بر اساس مدل‌های صندوق بین‌المللی تورم ایران در سال جاری میلادی یعنی ۲۰۱۵ برابر ۱/ ۱۵ درصد و در سال ۲۰۱۶ برابر ۵/ ۱۱ درصد خواهد بود براین اساس در منطقه منا فقط کشور یمن تورمی بالاتر از ایران خواهد داشت و میانگین تورم در منطقه منا در این دو سال به ترتیب ۴/ ۶ و ۸/ ۵ درصد خواهد بود.