نگاهی به مشکلات بیمه‌ای خبرنگاران/تحریریه‌های بیگانه با بیمه!
حدود ۱۷۸ سال از انتشار اولین نشریه عمومی و آغاز فعالیت مطبوعات در ایران می‌گذرد ولی هنوز روزنامه‌نگاران با وجود نزدیک شدن به مرز فعالیت‌های حرفه‌ای، در برخی از ابتدایی‌ترین حقوق خود ازجمله بیمه، سخت و زیان‌آور بودن شغل، بازنشستگی و مسائلی از این دست با چالش‌های اساسی مواجه هستند. مشکلاتی که مسئولان امر و از جمله مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز به آن واقفند و بارها کوشیده‌اند با طرح‌ها و روش های مختلف تدبیری برای آن بیندیشند و آنگونه که شنیده می‌شود در تازه‌ترین اقدام، در تفاهمی با سازمان تامین‌اجتماعی در صدد رفع مشکلات مربوط به پوشش بیمه‌ای فعالان رسانه‌ای با مسئولیت و نقش‌آفرینی جدی و موثر کارفرمایان و صاحبان رسانه هستند تا خبرنگاران نیز همانند سایر نیروهای کار، از پوشش کامل خدمات تامین‌اجتماعی برخوردار شوند. اگر به تحریریه رسانه‌های ایران سری بزنید و از وضعیت بیمه خبرنگاران بپرسید، بی‌تردید بسیاری از روزنامه‌نگاران پاسخ مشترکی به شما خواهند داد. آن‌ها خواهند گفت که ناپایداری این شغل و جابه‌جایی زیاد از این رسانه به آن رسانه آن‌ها را مضطرب کرده است. اینکه از مجموع سال‌هایی که در یک رسانه کار کرده‌اند تنها چند سال سابقه بیمه دارند و اغلب بدون بیمه کار کرده‌اند و گاهی از این مسئله مطلع نبوده‌اند.
اغلب توضیح خواهند داد که صاحبان رسانه‌ها به دلایل متعدد از بیمه کردن آن‌ها سر باز زده‌اند یا در صورتی که بیمه‌شده باشند، از عنوان شغلی خبرنگاری برخوردار نیستند، یعنی درنهایت نمی‌توانند از مزایای سختی این حرفه استفاده کنند. ممکن است باورش دشوار باشد اما با اینکه خبرنگاری در اغلب کشورهای دنیا جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شود، نمی‌توانید تعداد قابل‌توجهی از روزنامه‌نگاران و خبرنگاران ایرانی را پیدا کنید که از این قانون و این حق تعریف‌شده و مصوب استفاده کرده باشند. برای پاسخ به این ابهامات و بررسی وضعیت خبرنگاران که خود چشم بینا و زبان گویای جامعه هستند، نیاز است مروری کنیم بر وضعیت قوانین و ضرورت‌های تغییر در ماهیت و ساختار شغلی خبرنگاری.
بر اساس قانون کار، «کارهای سخت و زیان‌آور کارهایی است که در آن‌ها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد باشد و در اثر اشتغال کارگر تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد شود که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن است و بتوان با به‌کارگیری تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی و ایمنی و… صفت سخت و زیان‌آور بودن را از آن مشاغل کاست یا حذف کرد.»
به باور کارشناسان، خبرنگاران به دلیل قرار گرفتن در موقعیت استثنایی، هیجانات و اضطراب‌های حاصل از شرایط تولید محتوای خبر و البته بروز مخاطرات فیزیکی برای خبرنگار در موقعیت‌های استثنایی مانند جنگ، آتش‌سوزی، تنش‌های مرتبط با آسیب‌های اجتماعی، آلودگی‌های محیط‌زیستی و… در وضعیت سخت و زیان‌آوری قرار می‌گیرند که نیازمند مراقبت و حفاظت و آینده‌نگری هستند.
طبق قانون فرد شاغل در موقعیت سخت و زیان‌آور می‌تواند در مواقع مشخصی بازنشسته شود. «مطابق با بخش اول بند «ب» تبصره ۲ قانون بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان‌آور، با داشتن حداقل ۲۰ سال متوالی و یا ۲۵ سال متناوب اشتغال در کارهای سخت و زیان‌آور، که در هر مورد حق‌بیمه مدت مزبور را نیز به صندوق تامین‌اجتماعی پرداخت کرده باشند، بدون شرط سنی می‌توانند درخواست خود را به ادارات کار و امور اجتماعی استان‌ها جهت طرح در کمیته‌های استانی ارائه کنند.» بی‌ثباتی شغلی و ابهام در تصدی شغل خبرنگاری (یا کارمندی تحریریه) باعث شده مسیر خبرنگاران برای بهره‌گیری از این امتیازات بیمه‌ای چندان هموار نباشد.
یک کارشناس حقوقی و آشنا به مشکلات روزنامه‌نگاران معتقد است: «جز چند روزنامه قدیمی، کمتر رسانه‌ای در ایران شرایط بیمه و مسائل مرتبط با بازنشستگی را آنطور که قانون کار تعیین کرده رعایت نمی‌کنند. یکی از مشکلات در حوزه بیمه به دلیل سخت و زیان‌آور بودن این شغل است که بخش‌های اداری مطبوعات یا نمی‌دانند یا نمی‌خواهند به‌طور دقیق خبرنگار را مشمول بیمه خبرنگاری کنند.»
هجیر تشکری معتقد است: «طرح طبقه‌بندی کار در مسائل مرتبط با روزنامه‌نگاران رعایت نمی‌شود. اغلب صاحبان رسانه اگر خبرنگاران خود را بیمه کنند آن‌ها را به‌عنوان کارمندان روزنامه بیمه می‌کنند که طبق قانون دیگر مشمول قانون خبرنگاری نیستند و مشمول بیمه‌های بازنشستگی سخت و زیان‌آور نیز نمی‌شوند. بیشتر خبرنگاران نیز از این ماجرا مطلع نیستند.»
به باور او به نظر می‌رسد به دلیل رعایت نشدن عناوین شغلی در این رشته در کنار ناپایدار بودن روزنامه‌نگاری در ایران به خاطر فرازونشیب‌های سیاسی-اجتماعی، وضعیت سخت و زیان‌آور بودن این شغل اغلب رعایت نمی‌شود. با این حال کم‌توجهی روزنامه‌نگاران به مسائل مهم بیمه‌ای در طول سال‌های گذشته در کنار ضعف یا فقدان تشکل‌های صنفی و انجمن‌های مستقل روزنامه‌نگاری کار را بیش‌ازپیش پیچیده کرده است.
نبود انجمن صنفی مستقل یکی از مهم‌ترین علل مشکلات بیمه خبرنگاران است. خبرنگاران پیشکسوت معتقدند درگذشته وضعیت به‌مراتب بهتر از اکنون بود اما اغلب خبرنگاران جوان، که در تهیه این گزارش با آن‌ها صحبت شد، تایید می‌کنند که امیدی به بهبود وضعیت شغلی به‌خصوص در حوزه معیشتی و بیمه‌ای ندارند، مگر اینکه نهادهای صنفی مرتبط با این شغل شکل بگیرند و بتوانند در بهبود وضعیت به کمک روزنامه‌نگاران بشتابند.
با این حال در چند سال گذشته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تلاش کرد با طرح بیمه خبرنگاران به این مسئله ورود کند. اتفاقی که در مواردی به آن انتقاد‌هایی شد، چراکه بسیاری بر این باورند که این طرح استقلال خبرنگار را مخدوش و رسالت نهادهای دیگر را نیز مختل می‌کند. با این حال پیش‌تر روابط عمومی معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اطلاعیه‌ای درباره مورد حمایت قرار دادن خبرنگاران در دولت نهم و دهم اعلام کرد: «فعالان حرفه‌ای و استادان ارتباطات بر این نکته تاکید دارند که بیمه مستقیم خبرنگاران توسط دولت اشکالات زیادی دارد؛ که اول با استقلال حرفه‌ای روزنامه‌نگاران مغایر است و سبب می‌شود آزادی آنان در نقد دولت تحت‌الشعاع نیازشان قرار بگیرد که از دولت انتظار می‌رود به این مهم توجه کند. دوم، مانع تثبیت حرفه‌ای روزنامه‌نگاران و شکل‌گیری موسسات مطبوعاتی است زیرا حضور پایدار روزنامه‌نگاران در تحریریه‌ها شکل‌دهنده هویت هر رسانه است. سوم، با قانون مغایرت آشکار دارد زیرا ماده ۴۶ قانون مطبوعات بر وظایف مدیران رسانه‌ها در این خصوص تاکید دارد.»
با این حال به نظر می‌رسد بی‌توجهی به طرح «رتبه‌بندی مشاغل» در ارتباط با خبرنگاران یکی از مهم‌ترین دلایل نابسامانی در وضعیت خبرنگاران است چراکه طبق چهارچوب مصوب قانون کار و بر مبنای آن، فرد شاغل طبق توافق حقوق دریافت می‌کند و مشمول بیمه می‌شود.
به گفته بیژن رمضانی، کارشناس حوزه‌های کار و تامین‌اجتماعی، یکی دیگر از مشکلات مطبوعات، خبرنگاران غیرثابت است که در تحریریه حضور مستمر ندارند و ممکن است در چند رسانه کار کنند. او می‌گوید: «نبود سازوکار تعریف‌شده برای تحت پوشش قرار دادن این افراد مسئله مهمی است. باید سازوکار مشخصی شبیه صندوق روزنامه‌نگاران به وجود بیاید تا خلأ تشکل‌های صنفی موقتا برطرف شود و مسائل مرتبط با اشتغال روزنامه‌نگاران پیگیری و حل شود.»
با این حال به نظر می‌رسد به دلیل نبود سامانه دقیق سنجش نیروی حرفه‌ای برای ورود به تحریریه‌ها و همین‌طور بحران فزاینده بیکاری و نبود اشتغال مستمر، هرکس که اندک توانی در خود احساس می‌کند به‌راحتی می‌تواند بدون هیچ مانع حرفه‌ای وارد چرخه فعالیت مطبوعاتی شود. از سوی دیگر برخی از نیروهای تحریریه تنها به درآمدهای حداقلی و امرارمعاش اکتفا می‌کنند و ثبات و استمرار شغلی را بر چانه‌زنی درباره پوشش بیمه‌ای ترجیح می‌دهند و بعد از مدتی نیز جذب نهادهای دیگر می‌شوند. بیژن رمضانی معتقد است: «در سال‌های اخیر مسئله آموزش و تربیت نیروی انسانی در مطبوعات چندان جدی گرفته نشده است. آموزش مستمر و مداوم جامعه روزنامه‌نگاری باید جدی گرفته شود. با وجود مراکزی که به همت وزارت ارشاد شکل گرفته این نقص چنان گسترده است که نمی‌توان به‌سادگی از کنار آن گذشت و باید برای مدیریت بهتر و کمک به بهبود شاخص‌های حرفه‌ای خبرنگاری به این مسائل به صورت پایه‌ای توجه کرد.»
معضل دیرینه و حل‌نشده بیمه خبرنگاری
روزنامه‌نگاران ایرانی نه‌تنها همواره با چالش‌های گوناگون فعالیتی و تنگناهای کاری روبه‌رو بوده‌اند، بلکه امنیت شغلی و حداقل تامین گذران زندگی نیز همیشه دغدغه آن‌ها بوده و همواره خود را در معرض تهدید از دست دادن شغل و افتادن به مهلکه بیکاری و درنتیجه، مصائب مالی و اقتصادی احساس کرده‌اند. در این زمینه، چتر حمایتی بیمه بالای سر آن‌ها نیز متاسفانه از طریق جامعه مطبوعاتی پوشش گسترده‌ای نداشته است.
هرچند براساس قانون کار و تامین‌اجتماعی جاری کشور، تمامی کارگاه‌ها و واحدهای کاری موظف و مکلف به پوشش بیمه‌ای همه کارکنان و افراد شاغل خود هستند، اما در بسیاری از موسسات مطبوعاتی کشور، با توجیه رسمی نبودن همکاری بسیاری از روزنامه‌نگاران یا همکاری حق‌التحریری آنان و یا بهانه‌ها و دلایل گوناگون دیگر، این قانون جاری و حاکم نیست و کمتر روزنامه‌نگاری مشمول بیمه اجباری می‌شود. به این ترتیب، بسیاری از کارفرمایان مطبوعاتی، خود را حتی ملزم به تامین حداقل نیازهای مادی خبرنگاران نمی‌دانند و در هر شرایطی خود را مجاز به ادامه و یا قطع همکاری با آنان می‌شمارند. البته، این پدیده ناعادلانه در کشورمان پیشینه‌ای طولانی دارد و تنها به وضعیت امروز معطوف نیست؛ با توجه به تجارب فعالیت و حضور در بزرگ‌ترین موسسه مطبوعاتی کشور در سال‌های پیش از انقلاب، به یاد دارم که همراه با بسیاری از همکارانم، بدون برخورداری از امکانات بیمه، شب و روز پیگیر فعالیت‌های سخت و سنگین خود بودیم و از هیچ بیمه حمایتی برخوردار نمی‌شدیم. متاسفانه در این زمینه، درخواست‌های مکرر نیز نتوانست تا پیروزی انقلاب، ما را زیر چتر حمایتی بیمه قرار دهد.
این پدیده ناخوشایند، هرچند در اوضاع آن روزگاران، برای مدتی ترمیم شد، اما بار دیگر در سالیان بعد چهره نمود و شأن و منزلت انسانی و یکی از حقوق اساسی روزنامه‌نگاران کشور را نادیده انگاشت. مزید بر این پدیده ناخوشایند، توقف اجباری هرازگاهی تعدادی از نشریات، به‌ویژه در چند سال گذشته، بسیاری از روزنامه‌نگاران کشور را با توجه به بیرون ماندنشان از چتر حمایتی بیمه، چنان در تنگنای مالی و معیشتی قرار داد و سرنوشت محتومی را برایشان رقم زد که یا وادار به ترک حرفه روزنامه‌نگاری شدند و یا بعضا به رسانه‌های فاقد ثبات کافی در اینجا و آنجا پناه بردند.
در دوره دولت هشتم و فعالیت رسمی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران، کمیته و کارگروهی برای پوشش بیمه‌ای روزنامه‌نگاران و کارکنان مطبوعات کشور از سوی این انجمن راه‌اندازی شد که با اقدامات و پیگیری‌های آن، تعداد قابل‌توجهی از روزنامه‌نگاران موسسه‌های مطبوعاتی آن سال‌ها تحت پوشش بیمه خبرنگاری قرار گرفتند، اما پیگیری این اقدامات، با اعلام تعلیق فعالیت انجمن صنفی روزنامه‌نگاران در دوره دولت دهم متوقف شد.
اکنون با وجود گذشت چندین سال از آن زمان و نبود نهادهای صنفی رسمی و معتبر و فراگیر برای احقاق حقوق اولیه اجتماعی روزنامه‌نگاران، حکایت بیمه و امنیت شغلی آنان همچنان به قوت خود باقی است و هرچند هرازگاهی زمزمه‌های دلخوش‌کنکی به‌مثابه نسیمی گذرا از سوی مسئولان ذی‌ربط بر جامعه مطبوعاتی کشور می‌وزد، اما هنوز که هنوز است این زمزمه‌ها جامه عمل نپوشیده و یکی از حقوق اولیه اجتماعی روزنامه‌نگاران کشور تحقق نیافته است.
ازجمله زمزمه‌ها در این زمینه، ایجاد سایتی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ثبت‌نام خبرنگاران و تشکیل پرونده بیمه برای آنان است، اما برخوردها و تنگنای عملکردهای بخشی- مدیریتی از مهم‌ترین مشکلاتی است که در این زمینه همچنان تحقق بیمه خبرنگاری را در هزارتوی نظام دیوانی و اداری گرفتار کرده و گره آن را با اماواگرهای فراوان کور کرده است. با وجود این، امید است هرچه زودتر این گره‌ها از سوی مسئولان ذی‌ربط گشوده شود تا حداقلِ امنیت شغلی و پشتوانه آتیه‌ای به کاشانه روزنامه‌نگاران زحمتکش و پرتلاش کشورمان ارمغان داده شود. به امید آن روز.
منبع» آتیه نو / جواد حیدریان / سیروس ظهیرمالکی
