بازنگری بخش مالیات بر ارث در جهت افزایش رضایتمندی وراث
۱) تعریف مالیات بر ارث
مالیات بر ارث مالیاتی است که به ماترک متوفی تعلق گرفته و وراث می توانند با پرداخت مالیات هر یک از اموال متوفی به طور مجزا و جداگانه نسبت به انتقال آنها اقدام نمایند. به عبارت دیگر مالیاتی است که از وراث متوفی نسبت به سهم الارث آنان و با توجه به نرخی که برای هر طبقه از وراث معین شده است وصول می گردد.
۲) اموال مشمول مالیات
اموال و داراییهایی که درنتیجه فوت شخص اعم از فوت واقعی یا فرضی انتقال مییابد، به شرح زیر مشمول مالیات است:
۱- نسبت به سپردههای بانکی، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار بهاستثناء موارد مندرج دربند (۲) ماده۱۷ قانون مالیاتهای مستقیم و سودهای متعلق به آنها و همچنین سود سهام و سهم الشرکه تا تاریخ ثبت انتقال به نام وراث و یا پرداخت و تحویل به آنها به نرخ سه درصد (۳%).
۲- نسبت به سهام و سهم الشرکه و حق تقدم آنها یک و نیم (۵/۱) برابر نرخهای مذکور در تبصره (۱) ماده (۱۴۳) و ماده (۱۴۳ مکرر) قانون مذکور طبق مقررات مزبور در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث
۳- نسبت به حق الامتیاز و سایر اموال و حقوق مالی که دربندهای مذکور به آنها تصریح نشده است، به نرخ ده درصد (۱۰%) ارزش روز در تاریخ تحویل یا ثبت انتقال به نام وراث
۴- نسبت به انواع وسایل نقلیه موتوری، زمینی، دریایی و هوایی به نرخ دو درصد (۲%) بهای اعلامی توسط سازمان امور مالیاتی کشور در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث
۵- نسبت به املاک و حق واگذاری محل (۵/۱) برابر نرخهای مذکور در ماده (۵۹) قانون مالیاتها به مأخذ ارزش معاملاتی املاک و یا به مأخذ ارزش روز حق واگذاری حسب مورد، در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث
۶- نسبت به اموال و دارایی های متعلق به متوفای ایرانی که در خارج از کشور واقعشده است پس از کسر مالیات بر ارثی که از آن بابت به دولت محل وقوع اموال و داراییها پرداختشده است به نرخ ده درصد (۱۰%) ارزش ماترک که مأخذ محاسبه مالیات بر ارث در کشور محل وقوع مال قرارگرفته است. در صورت عدم شمول مالیات بر ارث در کشور مذکور به مأخذ ارزش روز انتقال یا تحویل به نام وراث
شایان گفتن است محاسبه و اخذ مالیات بر ارث در مورد متوفیان قبل از لازم الاجراشدن قانون مذکور (۱/۱/۱۳۹۵) اعم از اینکه پرونده مالیاتی برای آنها تشکیلشده یا نشده باشد، مشمول حکم این ماده نخواهد بود.
گفتنی است نرخ های مذکور در ماده (۱۷) مربوط به وراث طبقه اول بوده و چنانچه ذینفع شامل وراث طبقات دوم و سوم باشد نرخهای مذکور در ماده مزبور به ترتیب دو و چهار برابر می گردد.
درصورتیکه متوفی و وراث، تبعه خارجی باشند، اموال و داراییهای متوفی که در ایران واقع است مشمول مالیات به نرخ وراث طبقه اول خواهد بود.
در مواردی که وراث سهم خود از اموال موضوعبندهای (۲)، (۴) و (۵) ماده ۱۷ قانون را به اشخاص ثالث یا وراث دیگر انتقال دهند، علاوه بر مالیات بر ارث به شرح فصل مذکور، مشمول مالیات طبق مقررات فصول مربوط خواهند بود.
همچنین حقوق ناشی از عقود اجاره بهشرط تملیک با بانکها و سایر نهادهای مالی و اعتباری، نسبت به عرصه و اعیان املاک بر اساس ارزش معاملاتی در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث محاسبه خواهد شد.
۳) اشخاص مشمول مالیات
وراث ازنظر قانون مالیاتهای مستقیم به سهطبقه تقسیم میشوند:
۱- وراث طبقه اول که عبارتاند از: پدر، مادر، زن، شوهر، اولاد و اولاد اولاد
۲- وراث طبقه دوم که عبارتاند از: اجداد، برادر، خواهر، و اولاد آنها
۳- وراث طبقه سوم که عبارتاند از: عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آنها(ماده ۱۸)
۴) اموال معاف از مالیات بر ارث
– وجوه بازنشستگی و وظیفه و پسانداز خدمت و مزایای پایان خدمت، مطالبات مربوط به خسارت اخراج، بازخرید خدمت و مرخصی استحقاقی استفاده نشده و بیمههای اجتماعی و نیز وجوه پرداختی توسط مؤسسات بیمه یا بیمهگزار و یا کارفرما از قبیل انواع بیمههای عمر و زندگی، خسارت فوت و همچنین دیه و مانند آنها حسب مورد که یکجا و یا بهطور مستمر به ورثه متوفی پرداخت میگردد (بند ۱ ماده ۲۴). – اموالی که برای سازمانها، مؤسسات و نهادهای مذکور در ماده (۲) قانون مالیاتها مورد وقف یا نذر یا حبس واقع گردد بهشرط تأیید سازمانها و نهادهای مذکور (بند ۳ ماده ۲۴)
– اثاث البیت محل سکونت متوفی (بند ۴ ماده ۲۴)
– لازم به ذکر است اموالی که جز ماترک متوفی بوده و طبق قوانین یا احکام خاص، مالکیت آنها سلب و یا بهصورت بلاعوض در اختیار اشخاص موضوع ماده (۲) قانون مالیاتها قرار گیرد، با تأیید اشخاص مزبور از شمول مالیات بر ارث خارج و درصورتیکه بابت سلب مالکیت عوضی داده شود، ارزش آن عوض یا اموال سلب مالکیت شده هرکدام کمتر باشد، جز اموال مشمول مالیات بر ارث موضوع ردیفهای مربوط در ماده (۱۷) قانون مذکور محسوب و مشمول مالیات خواهد بود. (ماده ۲۱)
ضمناً وراث طبقات اول و دوم نسبت به اموال شهدای انقلاب اسلامی مشمول مالیات بر ارث نخواهند بود (ماده ۲۵)
۵) اظهارنامه مالیاتی
وراث متوفی (منفرداً یا مجتمعاً) یا ولی یا امین یا قیم یا نماینده قانونی آنها موظفاند بهمنظور کسر هزینههای کفنودفن در حدود عرف و عادات واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی از ماترک موضوع ماده (۱۷) قانون مذکور، ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت متوفی اظهارنامهای حاوی کلیه اقلام ماترک با تعیین ارزش روز زمان فوت و تصریح مطالبات و بدهیها طبق فرم نمونه مخصوصی که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه میشود به انضمام مدارک مربوط به اداره امور مالیاتی صلاحیتدار تسلیم نماید (ماده ۲۶).
از آنجایی که به موجب ماده (۲۸۱) قانون مالیاتها مصوب ۳۱/۴/۹۴ اجرای این قانون از ابتدای سال ۱۳۹۵ می باشد لذا متوفیانی که پیش از سال جاری فوت کرده اند تکالیف و وظایف وراث آنها بدین قرار است که می بایست ظرف ۶ ماه اظهارنامه مالیات بر ارث را به اداره امور مالیاتی صلاحیتدار که معمولاً بر اساس آخرین محل سکونت متوفی می باشد، تسلیم و کلیه ماترک متوفی را در آن درج می نمودن.
۱-۵- اسناد و مدارک پیوست اظهارنامه ارث
وراث مکلفاند هنگام مراجعه به ادارات امور مالیاتی مدارک ذیل را ارائه و رسید دریافت نمایند.
۱- رونوشت یا تصویر گواهیشده اسناد مربوط به بدهیها و مطالبات متوفی
۲- رونوشت یا تصویر گواهیشده کلیه اوراقی که مثبت حق مالکیت متوفی نسبت به اموال و حقوق مالی است.
۳- رونوشت یا تصویر گواهیشده آخرین وصیتنامه متوفی اگر وصیتنامه موجود باشد.
۴- درصورتیکه اظهارنامه از طرف وکیل یا قیم یا ولی داده شود رونوشت یا تصویر گواهیشده وکالتنامه یا قیمنامه.
۵- رونوشت یا تصویر گواهی فوت از مراجع ذیربط.
۶) وظایف ادارات امور مالیاتی در قبال اظهارنامه تسلیمی ارث
اداره امور مالیاتی مربوط مکلف است اظهارنامه تسلیمی در مهلت مقرر را رسیدگی و به شرح زیر اقدام کند:
الف- درصورتیکه ارزش روز کلیه ماترک متوفی کمتر از دیون محقق متوفی، واجبات مالی و عبادی و هزینه کفنودفن باشد، اموال و داراییهای متوفی مشمول مالیات موضوع ماده (۱۷) قانون مالیاتها نخواهد شد و مالیاتهای پرداختی ماده مذکور با ارائه اسناد و مدارک مثبته به پرداختکننده مسترد خواهد شد.
ب- درصورتیکه ارزش روز ماترک بیشتر از دیون محقق متوفی، واجبات مالی و عبادی و هزینههای کفنودفن باشد، در این صورت موارد مزبور به ترتیب از ارزش روز اموال و داراییهای موضوعبندهای (۱)، (۲)، (۳)، (۴) و (۵) ماده (۱۷) قانون مذکور کسر و مازاد ماترک حسب مورد به مأخذ مقرر در ماده مزبور مشمول مالیات خواهد شد و اضافهمالیاتهای پرداختی موضوع ماده (۱۷) با ارائه اسناد و مدارک مثبته به پرداختکننده مسترد خواهد شد.
ج- درصورتیکه کل ماترک یا بخشی از آن مطابق بندهای الف و ب مشمول مالیات نباشند، اداره امور مالیاتی موظف است گواهی لازم مبنی بر بلامانع بودن ثبت یا انتقال یا پرداخت یا تحویل اموال و دارایی غیرمشمول متوفی به وراث را حسب موارد مذکور در ماده (۱۷) قانون مالیاتهای مستقیم بهعنوان مراجع ذیربط صادر نماید.
چنانچه بدهی متوفی مستند به مدارک و اسناد مثبته قانونی بوده و اصالت آن مورد تأیید اداره امور مالیاتی صلاحیتدار قرار گیرد قابل کسر از ماترک خواهد بود. (ماده ۲۶ و تبصره آن)
۷) وظایف و مسئولیتهای اشخاص ثالث در قبال وراث
اشخاص زیر مجاز نیستند قبل از اخذ گواهی پرداخت مالیات بر ارث، اموال و دارایی های متوفی را به وراث یا موصی له تسلیم کنند و یا به نام آنها ثبت و یا معاملاتی راجع به اموال و دارایی های مزبور انجام دهند.( ماده۳۴)
۱- بانکها و سایر مؤسسات مالی و اعتباری، شرکتها، مؤسسات، نهادهای عمومی غیردولتی و سایر اشخاص حقوقی دولتی و غیردولتی که وجوه نقد و یا سفته یا جواهر یا هر نوع مال دیگر از متوفی نزد خوددارند.
۲- ادارات ثبتاسناد و املاک موقعی که مال غیرمنقول را به اسم وراث یا موصیله ثبت مینمایند.
۳- دفاتر اسناد رسمی موقعی که میخواهند تقسیمنامه یا هر نوع معامله وراث راجع به اموال و داراییهای متوفی را ثبت نمایند.
۴- شرکتهایی که متوفی در آنها مالک سهام یا سهم الشرکه میباشد.
۵- شرکتهای کارگزاری، صندوقهای سرمایهگذاری و سایر نهادهای مالی
۶- صندوقهای دادگستری و صندوقهای ادارات ثبتاسناد و املاک کشور
با توجه به مطالب فوق ملاحظه میشود که بخش مالیات بر ارث در (۱۰) ماده و (۱۲) تبصره توسط قانونگذار مورد اصلاح و بازنگری قرارگرفته که در مقایسه با اصلاحات پیشین قانون مواردی وجود دارد که تأمل وبررسی بیشتری را طلب میکند. لذا در ادامه به مهمترین نکات اصلاحی اشاره میگردد.
۱- بدون شک یکی از مهمترین مواردی که در بخش مالیات بر ارث توسط قانونگذار مورد اصلاح قرار گرفته، موضوع امکان صدور گواهی پرداخت مالیات برای هر یک از اموال متوفی بهصورت مجزا است. بدین معنی که درگذشته وراث مکلف بودند که مالیات بر ارث اموال را قبل از انتقال به سازمان امور مالیاتی پرداخت نمایند. که گاهی خود این امر مشکلات عدیدهای را برای وراث متوفی ایجاد مینمود. خوشبختانه امروزه این نقیصه قانونی برطرف شده، بدین ترتیب که تنها زمانی که اموال متوفی انتقال یابد، مالیات آن هم وصول میگردد.
۲- به استناد ماده (۲۶) قانون مالیاتها، مهلت تسلیم اظهارنامه از سوی وراث متوفی به یک سال افزایشیافته است.البته تسلیم اظهارنامه فقط برای کسر هزینه های کفن و دفن در حدود عرف و عادات و واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی ضرورت دارد. ۳- با توجه به اینکه ماده (۲۸) قانون مالیاتها حذفشده است لذا شرط مهلت پرداخت مالیات بر ارث که سه ماه پس از انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه تعیین گردیده بود، نیز ملغی شده است.
۴- بر اساس بند (۴) ماده (۲۴) اثاث البیت جزء اموالی محسوب میگردند که مشمول مالیات بر ارث واقع نمیگردد.