چک امانی در معاملات و روابط اقتصادی و قوانین مرتبط

[چک امانی در معاملات و روابط اقتصادی و قوانین مرتبط]

۱- دیدگاه صادر کننده:
در اثر یک رابطه قراردادی ضرورت و عاملی پیش می‌آید که شخص چکی را نزد دیگری به عنوان امانت قرار دهد اما آنچه باعث به وجود آمدن چک و امضای آن شده امانت گذاشتن نیست بلکه تضمین و تحکیم و به وجود آوردن اعتماد است. در واقع شخص برای جلب اعتماد و اطمینان طرف مقابل، سندی امضا می‌کند که به موجب آن طرف خود را در خصوص ایراد خسارات احتمالی یا عدم انجام تعهد مطمئن می‌سازد و قصد او به امانت گذاردن چک نیست بلکه ایجاد انگیزه و اعتماد در طرف مقابل است. استرداد چک مزبور نیز زمانی امکان‌پذیر است که معامله به‌طور صحیح و بدون تخلف به اتمام برسد. حال چنانچه ماهیت چک امانی به امانت گذاردن باشد می‌بایست هرگاه امانت گــذارنده اراده کرد بتواند امانت را پس بگیرد چراکه او مالک چک است و به محض درخواست رد چک ید امانی امین ساقط می‌شود در حالی که در چک‌هایی که ادعای امانی بودن‌شان می‌شود هرگز چنین نیست. صادر کننده هرگز نمی‌تواند چک را هر موقع که اراده کند مسترد دارد بلکه فقط زمان به اتمام رسیدن معامله می‌تواند آن را مسترد نماید چرا که ید مالکانه او ساقط می‌شود و در چنین صورتی مفهومی از امانت به چشم نمی‌خورد.

۲- گیرنده چک:
گیرنده چک به عنوان یک امانت به چک دریافتی نمی‌نگرد بلکه او این چک را به عنوان اهرمی قانونی و دارای جنبه کیفری می‌داند. گیرنده چک هرگز به دنبال این نیست که طرف معامله‌اش امانتی به او بسپرد زیرا امانت را او باید در نهایت برگرداند و نگهداری از امانت، مسئولیت‌ها و محدودیت‌هایی دارد که گیرنده با هدف معامله وارد یک رابطه اقتصادی شده نه با هدف نگهداری از امانت آنها. گیرنده چک مدرکی می‌خواهد که بتواند ادعای حاکمیت آن را نماید. ولی چک امانی چیزی نیست که امین بتواند ادعای حاکمیتش را داشته باشد. بنابراین چه بهتر است چکی را که دریافت می‌کند در وجه حامل باشد تا هر وقت که صادر کننده شرایط معاملات و تعهدات خود را عملی نکند برای وصول چک اقدام کند. امانت برپایه اعتماد به شخص امین به وجود می‌آید تا زمانی که صادر کننده به شخص به عنوان امین اعتماد نکند و وصف امانت را در او محرز نبیند اموال خود را نزد وی نمی‌گذارد. علت این‌که چنین چک‌هایی در وجه حامل صادر می‌شود ناشی از حقیقت برتر تضمین‌گیرنده و اضطرار تضمین‌دهنده صادرکننده چک است که به ناچار و به درخواست طرف مقابل چک در وجه حامل صادر می‌کند تا در صورت بروز مشکل دارنده چک تضمین گیرنده از ایرادات احتمالی قابل طرح مصون باشد. در واقع چک امانی تضمین نبودن اعتماد و صفت امانت است و در اوج بی‌اعتمادی صادر می‌شود. به طور عمده نیز گیرندگان چک امانی هرگز حاضر نیستند چکی را در وجه خود تحویل گیرند زیرا آنها زمانی را در نظر می‌گیرند که چک بلامحل بوده و به آسانی بتوانند چک مذکور را به فروش برسانند. به عبارت دیگر حامل بودن چک و امانی بودن چک دو امر غیرقابل جمع هستند. گیرنده چک زمانی به دریافت چک به عنوان امانت رضایت می‌دهد که در وجه حامل باشد یعنی از همان ابتدا زیر بار امانت نمی‌رود و تصور آن که چک را به دیگری بفروشد در ذهن خود دارد. در چک‌های امانی به طور غالب مبلغ خاصی که مورد توافق طرفین معامله است مرقوم می‌شود که البته گیرنده چک وجه آن را به صادر کننده تحمیل می‌کند. این مبلغ خاص غالباً با معامله‌ای که طرفین انجام داده‌اند تناسب دارد. از این مباحث نتیجه می‌گیریم امانتی تلقی کردن این گونه چک‌ها خلاف ذات و تعریف امانت است و صدور این گونه چک‌ها با عنوان امانت ناشی از اضطرار صادرکننده و گریز از مجازات مقرر است. در واقع این چک، تضمینی است و شخص صادر کننده با صدور آن طبق ماده ۱۳ قانون تجارت اصلاحی سال ۱۳۷۲ مرتکب جرم شده است و با لحاظ موارد فوق اگر گیرنده چک قبل از ایجاد سبب عدم انجام تعهد از طرف صادر کننده اقدام به وصول چک کند وی مرتکب خیانت در امانت نشده است چرا که چک از باب تضمین به او داده شده ونه از باب امانت.