حسابداری ایران پس از رفع تحریم‌ها

[حسابداری ایران پس از رفع تحریم‌ها]

من یک حسابدارم و بنا به هیچ تعریفی کنشگر سیاسی محسوب نمیشوم، اما مانند بقیه انسانها یک موجود سیاسی هستم؛ چرا که باور دارم انسانها برخلاف بسیاری از موجودات دیگر در طبیعت، خصلت اجتماعی ندارند بلکه موجوداتی سیاسی هستند و تنها منافع آنها است که به انسانها ظاهری اجتماعی بخشیده و آنها را به همزیستی وامیدارد. من نیز همچون سایر انسانها، براساس منافع خود، خانواده، حرفه و کشورم حرکت میکنم. زمانی که توافق لوزان سوئیس صورت پذیرفت احساس کردم شبح جنگ از سر مردم ایران کنار رفت و به همراه خانواده ام و بسیاری از مردم ایران زمین اشک شوق ریختم؛ هر چند برخی کسان هستند که از جنگها به ثروتهای کلان رسیده اند، لیکن ما و بسیاری از مردم سرزمینمان تیرگی های جنگ را در زندگی خود تجربه کرده ایم.

با توافق وین هم در دلم تیم مذاکره کننده خودمان را عمیقاً تحسین کردم. تیمی که با دانش، توانایی و احترام مذاکره کرد و پاسخی در خور دریافت کرد. دیدن مصاحبه خانم وندی شرمن، معاون وزارت امور خارجه آمریکا علاوه بر تصویر فضای مذاکرات نشان داد که دیگر فضای تهدید جنگی حاکم نیست؛ چه باک: این یعنی همان برد ـ برد و من به عنوان یک ایرانی سرافراز این توافق شرافتمندانه خواهم بود؛ چرا که:

• اگر منابع مالی کشورمان که آزاد میشود برای ارتقای فناوری صنایع کشورمان صرف و سبب شود که صنایع کشورمان محصولاتی تولید کنند که توان رقابت جهانی داشته باشند.
• اگر منابع مالی کشورمان که آزاد میشود نصیب ویژه خواران یا رانتخواران نشود و راه را برای پولشویان پیدا و ناپیدا هموار نکند. یا به شیوه ای نصیب قاچاقچیانی که تحت پوشش برقرار بودن تحریم ها و یا دور زدن تحریمها منابع عظیم کشور را که در ده سال گذشته غارت کردند، نشود.
• اگر با منابع مـالی کـشورمان که آزاد میشود نظام یارانه دهی ناهدفمند پوپولیستی و عـوام فریبانه، لغو و با تصویب و تعریف و اجرای قانونی پیشرو بر اساس اصل چهل و سوم قانون اساسی فقر و محرومیت ریشه کن شود و تأمیـن نیازهـای اسـاسی، مسـکن، خوراک، پوشاک، بهداشت، درمان، آموزش و پرورش و امکانات لازم برای تشکیل خانواده برای تکتک مردم ایران فراهم شود.
• اگر با ارتباط مـجدد با دنیا، توسعه واقعی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مردم ایرانزمین در دستور کار قرار گیرد و دانش فنی ما ارتقا پیدا کند و در حوزه تخصصی حسـابـداری و حسـابـرسی، من و هـمکارانـم در تشکلهـای حـرفه ای، با بـهره گـیری از استانداردهـای بین الـمللی گـزارشگـری مـالی بتوانیم به وظیفه خودمان در تأمین منافع ملی کشورمان عمل کنیم. امروز آن اشتیاق تقویت شده است که به جای صرفاً چین و هند و روسیه با دنیای غرب نیز تجارت داشته باشیم و چه خوب میشود که در شرایط برابر یعنی Arm Length مبتنی بر منافع ملیمان با آنها معامله کنیم. برای معامله در شرایط برابر علاوه بر عرق ملی، دانستن اصول تجارت، داشتن دانش مدیریت و دانش فنی از الزامات هستند. دنیای غرب هم مشتاق بازگشت به بازار ایران برای تجارت و سرمایه گذاری در رشته هایی است که ایران در آنها مزیت دارد. آنان سرمایه و فناوری میآورند، دولت اِیران هم برای سرمایه گذاری آنان امنیت فراهم میکند، و ما حسابداران هم وظیفه داریم برای سرمایه گذاران و ذینفعان شفافیت اطلاعات مالی را فراهم کنیم.

همانطور که هم حرفه ای های حسابدار من آگاهی دارند در ۲۹ بهمن ماه ۱۳۹۳، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان متولی بازار سرمایه کشور در همایش حرفه ای جامعه حسابداران رسمی اعلام کرد که به دلیل لزوم بین المللی شدن بازار سرمایه، باید صورتهای مالی بر اساس استانداردهای بین المللی گزارشگری تنظیم و منتشر شود و برای بین المللی شدن بورس و عرضه سهام شرکت ها در بورس های جهانی و تأمین مالی آنها از طریق سرمایه گذار خارجی، باید این استانداردهای بین المللی ترجمه شود و در اختیار حسابرسان قرار گیرد. به نظر میرسد که با توافق لوزان، تحقق بیانات مقام ناظر بازار سرمایه امکانپذیر باشد.

از زمانی که بنده در در شماره های ۲۷۶ و ۲۷۷ اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ ماهنامه حسابدار مقاله ای تحت عنوان «ما و استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی» ارائه کردم، به عنوان یک حسابدار بیرون از سازمان بورس و اوراق بهادار و سازمان حسابرسی از طریق رسانه ها شاهد انجام اقدام جدیدی در این زمینه از سوی این دو نهاد نبودم. ازاینرو، «اقدامات صورت گرفته» توسط بورس اوراق بهادار تا آن زمان را فهرست میکنم:

1. پیشنهـاد همـاهنگی با اسـتانداردهـای بین المللی گـزارشگری مالی به وزیر امور اقتصـادی و دارایـی با تـوجه به مـزایا و ضـرورتهـای به کـارگیـری اسـتانداردهـای یادشده.
2. دستور وزیر امور اقتـصادی و دارایی مبنی بر تشکیل کمیتهای با مسئولیت سازمان حسابـرسی و با عضـویت سازمـان بورس و اوراق بهادار، سازمان امور مالیاتی، نمایندهی معاونت امور بانکی، بیمه و نظارت بر اجرای سیاستهای کلی اصل ۴۴ قانون اساسی و جامعهی حسابداران رسمی در این خصوص.
3. مجاز شدن شرکتهای بورسی به پذیرش و بهکارگیری استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی در تهیهی صورتهای مالی بر اساس مصوبهی کمیتهی تدوین استانداردهای حسابداری سازمان حسابرسی.
4. تهیه نقشه راه کوتاه مدت و بلندمدت برای به کارگیری استانداردهای بین‌المللی در سازمان بورس.
5. تصویب مصوبهای به این شرح در مجمع عمومی سالانه مورخ ۲۷/ ۶/ ۱۳۹۰ سازمان حسابرسی که در تاریخ ۳/ ۳/ ۱۳۹۱ به تأیید مقام وزارت امور اقتصادی و دارایی رسید:
   «آن گروه از شرکتها و نهادهای مالی ثبتشده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار که توسط سازمان بورس مشخص میشوند و به تبع آنها، شرکتهای فرعی و وابستهی مربوط از تاریخ مشخص شده توسط آن سازمان، باید در تهیهی صورتهای مالی خود از استانداردهای بینالمللی گزارشگری مالی استفاده کنند.»
6. ابلاغ مصوبه هیئت مدیرهی سازمان بورس به شرح زیر در تاریخ ۲۱/ ۱۰/ ۱۳۹۲:
   «کلیه شرکتها و نهادهای مالی ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار و به تبع آن شرکتهای فرعی و وابستهی آنها، در تهیه صورتهای مالی که از تاریخ ۰۱/۰۱/۱۳۹۲ و بعد از آن شروع میشود، مجاز به تهیه صورتهای مالی “تلفیقی” یا “مجموعه” مبتنی بر استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی (IFRS) هستند.
   در این خصوص، صورتهای مالی شرکت اصلی (جداگانه) باید مطابق با استانداردهای حسابداری ایران تهیه و ارائه شود و لزومی به تهیه و ارائهی صورتهای مالی تلفیقی بر اساس استانداردهای حسابداری ایران نیست. بدیهی است تهیه و ارائهی صورتهای مالی شرکت اصلی (جداگانه) مطابق با استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی بهعنوان مکمل بلامانع است. شایان ذکر است سال ۱۳۹۵ برای الزام ناشران بزرگ پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران جهت تهیه صورتهای مالی مبتنی بر استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی در نظر گرفته شده است.»
7. پـــیگــیــری از ســازمـان حســابـرسـی در خصــوص تـرجــمهی کـامـل و انتشـار استانداردهای بینالمللی و چگونگی برقراری ارتباط با بنیاد IFRS.
8. انـجام پی گیریهـای لازم در زمینـهی رفع چالـشهای مـربـوط به بهکـارگیری استانداردهای بینالمللی از جمله چالشهای مالیاتی.

من در مقاله مورد اشاره به نواقص دو نمونه از استانداردهای حسابداری ایران پرداختم و در این مقاله میخواهم موارد دیگری را به بحث بگذارم که فکر میکنم به تدوین استانداردهای حسابداری مناسب شرایط جدید کمک میکند، ولی پیش از آن میخواهم یادآوری کنم که بهرغم این واقعیت که استانداردهای حسابداری در ایران همان استانداردهای بین‌المللی حسابداری است که در برخی موارد تعدیل درست یا نادرست شدهاند، لیکن به کارگیری واژههای نادرست در متون حرفهای در شأن نهاد تدوین استاندارد حسابداری نیست. برای مثال، در برخی از متون تخصصی حسابداری ملاحظه میکنیم که بین واژههای مخارج و هزینه، ارزش و قیمت، مبلغ انتقالی و ارزش دفتری تفاوتی قایل نشده است. آیا هزینه معادل کلمهی Expense و مخارج معادل کلمهی Expenditure بار معنایی یکسانی دارند؟ اگر هزینه دلالت بر انقضای انتفاع دارد، مخارج دارای چنین مفهومی نیست. همچنین در مورد داراییهای سرمایه‌گذاری همچون سهام یا اوراق قرضه‌ی منتشره مشتمل بر ارزش اسمی اوراق قرضه، صرف یا کسر مستهلک نشدهی اوراق قرضه و مخارج مستهلک نشدهی صدور اوراق قرضه، معمولاً به‌جای ارزش دفتری از عبارت مبلغ انتقالی استفاده میشود و نیز به نظر نمیرسد که معادل انگاشتن Value-in-Use با ارزش اقتصادی واقعاً صحیح باشد. نگرش اقتصاددانان با نگاه ما حسابداران متفاوت است.

همچنین پیشتر اشاره کردم که در ترجمهی استاندارد بین‌المللی حسابداری شماره ۱۶ که در ایران تحت شماره ۱۱ به نام استاندارد داراییهای ثابت مشهود منتشر و ترویج شده است، برای محاسبه‌ی استهلاک ارزش اسقاطی دارایی در نظر گرفته نمیشود که مغایر با استاندارد و اصول پذیرفته‌شده‌ی حسابداری است. هر چند در این زمینه یقین ندارم، اما گمان میکنم نهاد تدوین استاندارد حسابداری ایران با این تفکر که شرایط اقتصادی ایران تورمی است و در پایان عمر مفید دارایی چهبسا که ارزش بازار آن چندین برابر بهای تمامشدهی اولیه باشد، منظور نمودن ارزش اسقاط در محاسبات استهلاک را حذف کرده است. آیا نمـیشد به جـای حـذف ارزش اسقاط مفهوم استهلاک منفی یا Negative Depreciation را طرح و عملی کرد، که هم از انباشت ثروتهایی که حاصل تلاش انسانی نیست جلوگیری شود و هم با اعمال استهلاک منفی درآمدهای مالیاتی جامعه را افزایش داد؟ اگر این کار با طرح آن در هیئت استانداردهای بیـنالمللی حـسـابداری صورت مـیگـرفت میشد که در بازبینی و تجدیدنظر استاندارد بینالمللـی حسـابـداری شماره ۱۶ گنجانده و تصویب شود.

نکته حائز اهمیت دیگر در استفاده از استانـداردهـای بیـن‌المللی گـزارشگری مالی استفاده از آخـرین ویـرایش استانداردهـای بینالمللی گزارشگری مالی است. این اهمیت در حدی است که اسـتانـدارد بیـن‌المللی گزارشگری مالی شماره یک کاربران آغازین استانـداردهای بیـن‌المللی گزارشگـری مالی را ملزم میکند که صورت وضعیت مالی افتتاحیه‌ای را که تهیه میکنند تا پایان اولین دورهای که واحد تجاری صورتهای مالی خود را بر اساس استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی تهیه میکند نهایی نکنند تا تمام استانداردهای بین‌المللی گزارش گری مالی تا پایان اولین دورهی گزارش گری مالی در تهیه‌ی صورت وضعیت مالی افتتاحیه اعمال شود و این موضوع را باید با اظهار صریح و غیرمشروط، مبنی بر رعایت آخرین ویرایش استانداردهای بین‌المللی حسابداری در اولین صورتهای مالی براساس استانداردهای بیـنالمللی گزارش گری مـالی اعلام کند.

با این توضیحات استاندارد حسابداری شماره ۶ تحت عنوان گزارشگری عملکرد مالی مورد عمل ما حسابداران ایرانی که از روی استاندارد بینالمللی حسابداری شماره ۸ تجدیدنظر شدهی سال ۱۹۹۳ ترجمه شده است، در جایی که آخرین ویرایش استاندارد شماره ۸ مربوط به سال ۲۰۱۲ است، در انتقال و استفاده از استانداردهای بین‌المللی گزارش گری مالی چه ارزش استفادهای میتواند داشته باشد؟ لازم است که نـهاد تـدوین استانداردهای حسابداری در کشورمان از چنان توانایی برخوردار باشد که بتواند تغییرات یادشده در آخرین ویرایش استانداردهای بین‌المللی حسابداری جـاری را ترجمه و استانداردهای موجود را بهروزرسـانی کند و هـمچنین به کـارگیری آخـرین استانداردهای بیـن‌المللی گزارشگری مالی و تفسیرهای صادره توسط کمیته‌ی تفسیرهای استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی را ترویج کند.

به گمان من، انجام این وظیفهی مهم با توجه به شرایط متحول اجتماعی کنونی صرفاً توسط نهاد تدوین استاندارد حسابداری ایران و در انطباق با سرعت تغییرات در شرایط جامعهی ما امکانپذیر نیست. پیشنهاد میکنم که تشکیل کمیته با حضور جامعه‌ی حسابـداران رسمی موضوع بند شماره ۲ اقدامات یادشده در بالا، شرایط را برای کنار گذاشتن نگرشهای احتمالی سکتاریستی فراهم کند و سازمان حسابرسی، بهعنوان نهاد تدوین استانداردهای حسابداری که مسئول کمیته‌ی مذکور اسـت از شرایطی بهره‌مند شـود که بتـواند از تـوانایـیهای جامعه‌ی حسابداران رسمی با حدود ۲۰۰۰ عضو استفاده کند. بدیهی است که سازماندهی مناسب این همکاری میتواند ما را از نظر استانداردهای بین‌المللی حسابداری به‌روزرسانی کند. چون دقیقاً از تواناییهای اعضای جامعه در ترجمهی حرفهای استانداردهای بین‌المللی حسابداری آگاهی ندارم، در این مورد قادر به اظهارنظر نیستم، ولی در صورت اجرای این روش که پیشنهاد میکنم با تشکیل تیمهای دو یا سه نفره و با ایجاد انگیزهه ایی از قبیل امتیاز کنترل کیفی و یا احتساب ساعات تحصیلات بازآموزی، این وظیفه مهم را به پیش برد و به انجام رساند، به شرط آن که در سوی دوم مسئله که اعضای حائز شرایط جامعه برای این همکاری هستند، محدودیتی را که زندهیاد احمد شاملو در غزلی در نتوانستن به آن اشاره میکند نداشته باشند:

چشمه ساری در دل و آبشاری در کف،
آفتابی در نگاه و فرشتهای در پیراهن،
از انسانی که تویی
قصهها توانم کرد
غم نان اگر بگذارد.

امیدوارم با نگاشته هایم بتوانم در حد بضاعت خود برای به سرانجام رساندن آن وظایفی که اجرای آن تجویز شده و در بالا و در ۸ بند ذکر کردم، و تأمین منافع ملی کشورمان، کمک کرده باشم. چراکه من نیز با آنانی هستم که آواز سر دادند:

ما برای آنکه ایران گوهری تابان شود
خون دلها خوردهایم.
ما برای آنکه ایران کشور خوبان شود
رنج دوران بردهایم.
ما برای خواندن این قصهی عشق به خاک
خون دل ها خوردهایم.
ما برای جاودانه ماندن این عشق پاک
رنج دوران بردهایم.

منبع: مجله حسابدار، شماره های ۲۸۰ و ۲۸۱، مرداد و شهریور ۱۳۹۴، صص ۴۴-۴۱